Γεωλογία και άνθρωπος προσπερνούν το παρελθόν, δημιουργούν το παρόν και κερδίζουν μαζί το μέλλον

Είμαστε πολλοί περισσότεροι αυτοί (υπάρχουμε και ας μην φαινόμαστε) που πιστεύουμε ότι η παραγωγική αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου αποτελεί κυρίαρχη αναπτυξιακή ευκαιρία και δυνατότητα για την Ελλάδα. Μια θέση, ένας ισχυρισμός που άναφέρονται και στηρίζονται κυρίως στην επιστημονική γνώση, τεκμηρίωση και πίστη, και οδηγούν στην «ιδεολογική» πεποίθηση ότι ένας από τους βασικούς αναπτυξιακούς πυλώνες της χώρας μας είναι «μεταλλευτικός». Μαζί με δυναμικό και βιώσιμο αποθεματικά κεφάλαιο αποτελούν αδιαπραγματεύτα βασικές αξίες που εδώ και δεκαετίες παρεμβαίνουν ανοικτά σε δημόσιες διαβουλέυσεις, ανεξάρτητα από εκάστοτε κυβερνητικά σχήματα και εμπλεκόμενες εταιρίες. Μοναδικός οδηγός και βάση το αναπτυξιακό μέλλον και δημόσιο  συμφέρον της χώρας, μέσα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει. Απέναντι σε αυτή τη διαχρονική, ανεπηρέαστη, καθαρή, ξάστερη, απρόσκοπτη και αντικειμενική προσέγγιση βρίσκουν, εδώ και μερικά χρόνια, χώρο και περιθώρια διείσδυσης αντιφατικές αντιλήψεις και πρακτικές, που συχνά διαφοροποιούνται σε σχέση με τις ιδεοληπτικές  και πολιτικές εξελίξεις που ισχύουν κάθε φορά.  Η ατζέντα καθορίζεται από το τι επιδιώκουν αυτοί που τη γράφουν. Ανάλογα με τις συγκεκριμένες και συχνά ειδικές καταστάσεις που σε κάθε περίπτωση προασπίζονται, ψάχνουν να βρουν το κατάλληλο κινδυνολογικό ή ακόμη καταστροφικό σενάριο για να κλείσουν τα  μεταλλεία και να σταματήσουν, μια και για πάντα, τη μεταλλευτική δραστηριότητα. Έτσι λοιπόν τη μια πρόκειται για οικολογική καταστροφή, την άλλη για την χαμηλή τιμή αγοράς των μεταλλείων και την παράλλη για την παρουσία εκμεταλλεύσιμου ουρανίου που, «άκουσον άκουσον», αποτελεί στην ουσία το πραγματικό ενδιαφέρον για την οικονομικότητα του μεταλλεύματος. Τελευταία αμφισβητείται η πιλοτική δοκιμή της επιλεγμένης μεταλλουργικής τεχνολογίας επειδή δεν έγινε στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα αναζητείται απεγνωσμένα η κυάνωση και επαναφέρεται στην επικαιρότητα το γνωστό θέμα της σεισμικότητας στην περιοχή. Το μεταλλοφόρο ρήγμα Στρατωνίου-Βαρβάρας, «ταλαιπωρείται» με διάφορους χαρακτηρισμούς, και η θέση του μεταφέρεται ανάλογα με το πως βολεύει στην κάθε σεναριακή ερμηνεία και άποψη. Και βέβαια η αόριστη και κάπως τυχαία γεωγραφική, γεωλογική και ονομαστική αναφορά των ρηγμάτων Στρατωνίου-Βαρβάρας, Ιερισσού ή/και Γοματίου δημιουργεί σύγχυση σε ότι αφορά στη χωροταξική τους σχέση με τα σχεδιαζόμενα φράγματα και άλλες εγκαταστάσεις, γεγονός που προκαλεί και προσφέρει ανοικτό πεδίο για τυχόν δημοσιογραφική κα άλλη εκμετάλλευση.

Η ΕΠΙτροπή ΤΗρησης περιβαλλοντικών όΡΩν (ΕΠΙΤΗΡΩ), στα περίπου πέντε χρόνια λειτουργίας της, κατέθεσε μέσα από τις εκθέσεις της συγκεκριμένα συμπεράσματα και προτάσεις για όλα τα παραπάνω θέματα. Τα αποτελέσματα γνωστοποιήθηκαν σε όλες τις αρμόδιες υπηρεσιακές βαθμίδες δημόσιας διοίκησης, αλλά και ευρύτερα, και παρουσιάστηκαν ανοικτά σε κοινές διαβουλεύσεις και συζητήσεις με τις τοπικές κοινωνίες και τους πολίτες της περιοχής. Γεωλογικά (έμφαση σε τεκτονικά, τεχνικογεωλογικά, λιθογεωχημικά), κοιτασματολογικά κα περιβαλλοντικά (όλοι οι φυσικοί αποδέκτες) δεδομένα, καθώς και στοιχεία για τα επιφανειακά και υπόγεια έργα, βρίσκονται τα περισσότερα στις σελίδες των εκθέσεων της ΕΠΙΤΗΡΩ. Και είναι γεγονός ότι ρήγματα «εν μέσω» και στον περίγυρο των μεταλλευτικών έργων συνδέονται ιστορικά με τη σεισμική δραστηριότητα της περιοχής. Και βλέποντας κάπως το θέμα από την αντικειμενική αλλά και φιλοσοφική του πλευρά, θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί, τι σημαίνει τελικά αυτό? Μήπως ότι στη σεισμογενή και σεισμόπληκτη Ελλάδα θα σταματήσουμε να υπάρχουμε ή να δημιουργούμε?  Ή μήπως θα έπρεπε σε άλλα ποιο σεισμοπαθή τμήματα της χώρας να αδειάσουμε τις πόλεις, να κλείσουμε τα εργοστάσια, να μην κτίζουμε σχολεία και νοσοκομεία, να σταματήσουμε δηλαδή με άλλα λόγια να ζούμε? Όχι βέβαια. ‘Αλλωστε σπουδαίες μεγαλουπόλεις στον πλανήτη, όπως Λος Άντζελες και Σαν Φραντζίσκο στην Καλιφόρνια, αστικά κέντρα στην Ιαπωνία και αλλού, παραμένουν απόλυτα «ζωντανές» και μεγαλουργούν παρά την συνύπαρξη τους με μεγαλύτερης κλίμακας σεισμικότητα. Δεν είναι της στιγμής, ούτε είναι αυτό το κατάλληλοτερο μέσο για να κάνει κάποιος λεπτομερέστερη επιστημονική ανάλυση, για τους τύπους και τα χαρακτηριστικά των ρηγμάτων, τη σχέση τους με το γεωλογικό χρόνο και τη μεταλλογενετική εξέλιξη, καθώς επίσης και την επίδραση και επιπτώσεις που μπορούν να έχουν στη μεταλλευτική δραστηριότητα του πολυγώνου Ολυμπιάδας, Στρατωνίου, Βαρβάρας, Σκουριών. Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν αρκετά πορίσματα από διάφορες ερευνητικές μελέτες που έχουν εκπονηθεί, και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο απαντούν σε αρκετά από τα παραπάνω ερωτήματα.

Η παρουσία ρηγμάτων σε συγκεκριμένα γεωλογικά περιβάλλοντα δημιουργεί συχνά ευνοϊκές μεταλλογενετικές συνθήκες με αποτέλεσμα τον σχηματισμό πολλών και πλούσιων κοιτασμάτων. Μεταλλευτικά μεγέθη και δυναμικά αποθέματα που οι κοινωνίες επιλέγουν να αξιοποιούν πριν και πάνω από όποιες άλλες λειτουργικές προτεραιότητες και περιορισμούς. Σπουδάια λοιπόν μεταλλεία χρυσού έχουν διαχρονική παρουσία στη νότια Καλιφόρνια (Briggs Mine, Mesquite Mine, Castle Mountain Mine, και κάπως ανατολικότερα στη Nevada). Τα μεγαλύτερα κοιτάσματα χαλκού στο κόσμο, μαζί με τα μεταλλεία και τις εγκαταστάσεις τους λειτουργούν παραγωγικά στη ιδαίτερα σεισμοπαθή οροσειρά των Άνδεων (Escondida, Collahuasi, El Teenient). Στις σεισμικά επικύνδινη Ινδονησία αναπτύσσεται επίσης έντονη και σημαντική μεταλλευτική δραστηριότητα με τα σπουδαία μεταλλεία χρυσού, Grasberg Gold Mine, και χαλκού, Tembagapura, σε πλήρη παραγωγική ανάπτυξη.

  

Το θέμα λοιπόν και το πρόβλημα δεν βρίσκεται έτσι απλά και μόνο στις συχνά και πολύ εύκολα προβεβλημένες καταστροφικές συνέπειες από την γειτνίαση ενεργών ρηγμάτων με την μεταλλευτική δραστηριότητα. Σημαντικό και βασικό ζητούμενο είναι όλες οι υποδομές, και οι κτιριακές και άλλες εγκαταστάσεις να κατασκευάζονται με προδιαγραφές που σε κάθε περίπτωση απαιτούνται από τον ελληνικό αντισεισμικό κανονισμό.  Να υπάρξει δηλαδή η μέγιστη δυνατή προστασία και θωράκιση από  ενδεχόμενο σεισμικό  κίνδυνο. Ο έλεγχος θα πρέπει να επικεντρώνεται στη τήρηση των κανόνων και τεχνικών προδιαγραφών που ισχύουν για το σχεδιασμό αντισεισμικών κατασκευών και όχι απλά στην παρατήρηση και το υποθετικό σενάριο κάποιου καταστροφικού κινδύνου. Γιατί τελικά ο κόσμος δεν μπορεί παρά να συνεχίζει να εξελίσσεται και να δημιουργεί για να μπορεί ζει και να υπάρχει.

Αλουμίνιο, Νικέλιο, Μαγγάνιο, Μόλυβδος, Ψευδάργυρος, Λευκόλιθος, Μπεντονίτης, Περλίτης, Χαλαζίας, μάρμαρα και άλλα ορυκτά και πετρώματα. Η Ελλάδα επιλέγει διαχρονικά να εκμεταλλεύεται τον ορυκτό της πλούτο. Και αν ο χρυσός και ο χαλκός δεν είναι σήμερα, θα είναι σίγουρα αύριο ή μεθαύριο. Γιατί σε καμία χώρα δεν ταιριάζει να αρνείται την αναπτυξιακή αξιοποίηση του παραγωγικού πλούτου που διαθέτει. Αυτή άλλωστε η πρόσθετη αξία που προκύπτει αποτελεί δυναμική παρακαταθήκη και το συγκριτικό της πλεονέκτημα.

Γεωλογία και άνθρωπος, χέρι-χέρι, προσπερνούν αλλά μαθαίνουν από το παρελθόν, αντιμετωπίζουν, σχεδιάζουν και δημιουργούν το παρόν, και παραμερίζουν κάθε δυσκολία για να κερδίσουν το μέλλον. 

Μεταλλευτική ανάπτυξη με ελληνική διαπίστευση

Στην ουσία, το επίκαιρο στις μέρες μας θέμα της μεταλλευτικής επένδυσης στη Χαλκιδική δεν έχει τον προβληματικό χαρακτήρα που γενικά παρουσιάζεται. Δεν πρόκειται δηλαδή απλά για μια ιδεατή αντιπαράθεση μεταξύ κάποιων κυβερνητικών στελεχών που μάχονται για το δημόσιο συμφέρον, και μιας πολυεθνικής επιχείρησης που νοιάζεται αποκλειστικά για το κέρδος. Στην πραγματικότητα αφορά σε κάτι μεγαλύτερο και σημαντικότερο. Κάτι που αναφέρεται στην αναμέτρηση μεταξύ αναπτυξιακής προοπτικής, και της δυναμικής που αυτή συνεπάγεται (απασχόληση, θέσεις εργασίας, τεχνογνωσία, πολλαπλά οικονομικά και άλλα ωφέλη), και της αναπτυξιακής ακαμψίας και στασιμότητας. Να δεχτεί λοιπόν κανείς ότι η Ελλάδα, όπως κάθε άλλη «νοικοκυρεμένη» χώρα, έχει τη δική της στρατηγική και σχέδιο αναπτυξιακής προόδου, ένας από τους πυλώνες της οποίας είναι και η αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου. Η πολιτική διοίκηση, δηλαδή η κυβέρνηση, όπως πολύ σωστά έχει εξαγγείλει, δρομολογεί την προσέλκυση επενδυτών, προφανώς από το εξωτερικό, που θα ενδιαφέρονταν να μετατρέψουν εκμεταλλεύσιμες ορυκτές πρώτες ύλες σε παραγωγικά εισοδήματα, φορολογικές εισπράξεις και εταιρικό κέρδος. Αυτό δηλαδή που με μια λέξη αποκαλούμε ΑΝΑΠΤΥΞΗ, που έχει σαν βασικό κινητήριο μοχλό την παραγωγική οικονομία. Είναι δε σίγουρο ότι όλοι οι ενδιαφερόμενοι επενδυτές θα προέρχονται από τον ιδιωτικό χώρο και θα στοχεύουν στο κέρδος, είτε μέσα από την πραγματική οικονομία, είτε με διάφορα χρηματιστηριακά τερτίπια. Κάτι δηλαδή απόλυτα συμβατό με το οικονομικό περιβάλλον που κινείται σήμερα η χώρα, και την αγορά στην οποία απευθύνεται. Κανένα λοιπόν πρόβλημα εδώ. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν το κράτος αδυνατεί να αναλάβει και να παίξει τον επιτελικό και συντονιστικό ρόλο που του αναλογεί, και «αντ’αυτού» επιλέγει να συμπεριφέρεται με επιφυλακτικότητα απέναντι σε κάθε επενδυτική πρωτοβουλία που συνδέεται με την ιδιωτική επιχειρηματικότητα. Αλλά ακόμη και αν η αναπτυξιακή διάσταση είχε αυτά τα χαρακτηριστικά, θα μπορούσε σε κάποιο βαθμό να είναι αποδεκτή σαν αποτέλεσμα μιας διαφορετικής πολιτικής και οικονομικής αντίληψης. Είναι όμως προφανές ότι τίποτε από όλα αυτά δεν συμβαίνει αλλά ούτε φαίνεται να ισχύει. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η σύγχυση και η αποσπασματική πρακτική που παρατηρούνται στη χώρα μας είναι έκδηλες σε κάθε απόφαση που παίρνεται. Φαίνεται μάλλον πιο πιθανό ότι στη βάση των αποφάσεων αυτών βρίσκεται η παρατεταμένη προσήλωση σε πολιτικές δεσμεύσεις και σε ορισμένες ιδεοληπτικές καταβολές που τις συνοδεύουν. Και όσο αυτές λειτουργούν σε αντιπολιτευτικές και προεκλογικές περιόδους οι όποιες επιπτώσεις είναι «χαμηλού κόστους». Όταν όμως η επιμονή και αγκυλώσεις στις δεσμεύσεις αυτές επηρεάζουν και εγκλωβίζουν την πολιτική στρατηγική τότε οι σχετικές με το συγκεκριμένο θέμα αποφάσεις βάζουν σε περιπέτειες το αναπτυξιακό παρόν και μέλλον της χώρας. Η λογική και ορθολογιστική λοιπόν επιλογή της διακυβέρνησης στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε να είναι η μεταλλευτική επένδυση. Γιατί αυτή είναι η "πλευρά| της ανάπτυξης που με αγωνία αναζητά και χρειάζεται η χώρα. Και μάλιστα σε μια στιγμή, που ανεξάρτητα από την προέλευση και τη φυσιογνωμία της όποιας εταιρίας, αυτό που προκύπτει όλη αυτή την περίοδο σαν αναμφισβήτητο γεγονός, είναι ότι, ότι μελετήθηκε και στη συνέχεια εγκρίθηκε ήταν αποκλειστικά έργο και αποτέλεσμα ελλήνων εργαζομένων, τεχνικών και επιστημόνων. Αυτή η σημαντική διαπίστωση θα έπρεπε σε κάθε περίπτωση να είναι πυξίδα και οδηγός για τις όποιες επιλογές και αποφάσεις. Είναι εδώ που η σωστή κρίση γίνεται δυναμική ανταπόκριση και πρόσθετη αναπτυξιακή αξία.

Μεταλλουργία χωρίς "Σκουριές" δεν γίνεται

Έρχονται την περίοδο αυτή στο φως της δημοσιότητας διάφορα υποθετικά σενάρια σχετικά με την προοπτική της μεταλλευτικής δραστηριότητας στη Χαλκιδική και την προοπτική του επενδυτικού έργου χωρίς να αιτιολογούν επαρκώς τις εξελίξεις ούτε να μπαίνουν στην ουσία του θέματος. Στηρίζονταi κυρίως σε ενδείξεις και γενικά στερούνται τεκμηρίωσης και πειστικών επιχειρημάτων.

Η συζήτηση λοιπόν γίνεται για μια επένδυση με στόχο την παραγωγική αξιοποίηση πολυμεταλλικών κοιτασμάτων στη ΒΑ Χαλκιδική με βασική προϋπόθεση αναπτυξιακής βιωσιμότητας τη μεταλλουργία χαλκού και χρυσού. Μέχρι στιγμής η επένδυση παραμένει σε επίπεδο λειτουργικής συντήρησης και εκσυγχρονισμού των σχετικών υποδομών, ενώ η πορεία προς τη μεταλλουργία, την πραγματική παραγωγή και το άλμα αναπτυξιακής σταθερότητας να βρίσκονται όχι απλά στο ψυγείο αλλά στην κατάψυξη.

Τα κοιτάσματα στην ΒΑ Χαλκιδική είναι αξιόλογα και σημαντικά με την πολυμεταλλικότητα χαλκού, χρυσού, αργύρου, ψευδαργύρου και μολύβδου να αποτελούν την συγκριτική τους υπεροχή και οικονομική βάση. Ενδεχόμενη απουσία της μεταλλουργίας και της καθετοποιημένης αξιοποίησης τους αφαιρούν και μειώνουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομική προοπτική τους. Σε μια τέτοια περίπτωση το παραγωγικό αποτέλεσμα θα είναι οριακά βιώσιμο, και συχνά και εύκολα μεταβαλλόμενο. Με την παρουσία της μεταλλουργίας το έργο θωρακίζεται οικονομικά, περνάει σε άλλο επίπεδο μεταλλευτικής παραγωγής και αποκτά χαρακτηριστικά παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας και εμβέλειας. Αυτό αλλάζει το μέγεθος και την αντοχή της επένδυσης, και σημαίνει πρόθετα ωφέλη για τον έλληνα πολίτη, μαζί με σταθερότητα στην απασχόληση και την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η μεταλλουργία όμως χρυσού, συμπεριλαμβανομένων και των κοιτασμάτων Ολυμπιάδας, είναι δυνατή μόνο παρουσία χαλκούχου μεταλλεύματος. Δεν μπορεί δηλαδή να υπάρξει στην περίπτωση αυτή χωρίς την εκμετάλλευση του χαλκούχου κοιτάσματος των Σκουριών. Σε πλήρη μεταλλουργική παραγωγική ανάπτυξη το έργο δεν πρόκειται να έχει σοβαρά προβλήματα από τις όποιες αναταράξεις στις τιμές του χρυσού ή άλλων μετάλλων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σουηδική Boliden, που σε μια δύσκολη ομολογουμένως μεταλλευτική χρονιά πέρυση βγήκε γενικά "ζωντανή", τόσο λόγω της πολυμεταλλικότητας των κοιτασμάτων της, αλλά κυρίως βάση των μεταλλουργικών της προϊόντων. Σε μια εποχή εύθραυστης παρουσίας του χρυσού η πιο ισορροπημένη συμπεριφορά του χαλκού και ψευδαργύρου μπορούν να σώσουν την παρτίδα. Με άλλα λόγια βλέποντας τα πράγματα από την επιχειρηματική πλευρά, όσο το θέμα της μεταλλουργίας και των Σκουριών καθυστερούν και παραμένουν στάσιμα ο Ελληνικός Χρυσός/Eldorado Gold και όποιος άλλος επενδυτής ήταν στη θέση τους θα βρίσκονταν "εν δυνάμει" σε καθεστώς έντονου προβληματισμού, λήψης ενδιάμεσων μέτρων και ενδεχόμενα σκέψεις και σχέδια αποχώρησης. Όλα αυτά τα σενάρια και υποθέσεις δημιουργούν βαριά ατμόσφαιρα που πλήττει για άλλη μια φορά την εργασιακή ηρεμία και καταλήγει να επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητα των κατοίκων της περιοχής.

Και βέβαια ότι και να λένε οι διάφοροι σχετικοί και άσχετοι, μόνο η αρμόδια πολιτική διοίκηση μπορεί να βάλει τέλος στα σενάρια και στις όποιες ανησυχίες και αβεβαιότητα αυτά προκαλούν. Η κυβέρνηση λοιπόν είναι ο μοναδικός και απόλυτα υπεύθυνος συνομιλητής και αποφασιστικός ρυθμιστής σε ότι αφορά στη τύχη της επένδυσης, προς τη μια ή την κατεύθυνση.