Τα Μεταλλεία-«Ενεργοί Πολίτες», προσθέτουν αξία στην ανάπτυξη

Τα ορυκτά αποτελούν βασικό αναπτυξιακό πυλώνα του κοινωνικού μοντέλου, όπως δομείται σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ποιότητα ζωής και οι διαρκείς προσπάθειες για την βελτίωση της απαιτούν και αυξάνουν ολοένα και περισσότερο την χρήση και κατανάλωση Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΟΠΥ). Είναι πλέον φανερό ότι οι τάσεις αυτές θα συνεχίσουν την ανοδική τους πορεία αν λάβει κάποιος υπόψη ότι,

Ø  Περίπου 60 τόνοι αδρανών χρειάζονται σήμερα για την ανοικοδόμηση ενός κανονικού σπιτιού, ενώ μαζί με άλλες κοινόχρηστες υποδομές (π.χ. οδικά και άλλα δίκτυα) οι ανάγκες ανέρχονται σε 400 τόνους. Και βέβαια τα μεγέθη μεγαλώνουν ακόμη περισσότερο αν συμπεριληφθούν και μερικές από τις κοινωφελείς κτιριακές εγκαταστάσεις όπως είναι   νοσοκομεία, σχολεία,  γέφυρες, που επίσης χρειάζονται ορυκτά και αδρανή υλικά.

Ø  Κάθε αυτοκίνητο χρησιμοποιεί πάνω από 15.000 εξαρτήματα φτιαγμένα από ΟΠΥ.

Ø  Κάθε χρόνο όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη, χρησιμοποιούν μαζί, 45 τόνους πρώτων υλών. Αντιστοιχούν στο καθένα μας 16 τόνοι όλων των ειδών ορυκτών και πετρωμάτων π.χ. μετάλλων, δομικών λίθων, αδρανών υλικών. Μάλιστα οι κάτοικοι των ανεπτυγμένων χωρών όπως είναι η Ελλάδα καταναλώνουν 10 φορές περισσότερες ΟΠΥ από αυτούς των φτωχών χωρών.

Ø  Το 2050 οι εκτιμήσεις για τον πληθυσμό της γης ανέρχονται σε 10 δισ. εκ. ανθρώπους, γεγονός που σημαίνει ότι οι ανάγκες σε πρώτες ύλες θα αυξηθούν από 45, που είναι σήμερα σε 140 δισ. εκ. τόνους.

Είμαστε από «μέταλλο»

Κάθε σύγχρονη κοινωνία χρειάζεται μέταλλα. Είναι δύσκολο να σκεφθεί κάποιος  οποιαδήποτε ανθρωπογενή δραστηριότητα χωρίς τη συμμετοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, των ΟΠΥ. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε τα μέταλλα με έξυπνο τρόπο. Τα μέταλλα δεν είναι αναλώσιμα και μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν. Για παράδειγμα, όπως γίνεται σε αρκετές περιπτώσεις, όλες οι ηλεκτρονικές συσκευές μπορούν να ανακυκλωθούν με την ανάκτηση μετάλλων υψηλής τεχνολογίας.  Στην σημερινή όμως πραγματικότητα είναι απαραίτητη και η μεταλλευτική αξιοποίηση νέων πρωτογενών κοιτασμάτων για την κατασκευή υπολογιστών και έξυπνων τηλεφώνων, την παραγωγή αιολικής ενέργειας και αυτοκινήτων και γενικότερα την δημιουργία υποδομών που βελτιώνουν τους όρους βιώσιμης ανάπτυξης και ποιότητας ζωής. Και βέβαια, με τις εμπειρίες και γνώσεις που διαθέτουμε σήμερα μπορούμε να αποφύγουμε λάθη του παρελθόντος και να κτίσουμε το μεταλλευτικό «περιβάλλον»» του μέλλοντος.

Ορυκτά κρίσιμα για τους πολίτες

Η λίστα των 14 κρίσιμων ορυκτών και μετάλλων για την Ευρώπη περιλαμβάνει τις σπάνιες γαίες, τα πλατινοειδή μέταλλα, το αντιμόνιο, το γκάλιο, το γερμάνιο, το ίνδιο, το νιόβιο, το ταντάλιο, το κοβάλτιο, το βολφράμιο, το βηρύλλιο, το μαγνήσιο και τα ορυκτά φθορίτης και γραφίτης. Οι κρίσιμες αυτές ΟΠΥ, που βρίσκονται υπό επικαιροποίηση και άλλες που είναι υπό ένταξη, χαρακτηρίζονται κυρίως από την ευρεία χρήση τους σε περιβαλλοντικές και υψηλής τεχνολογίας εφαρμογές. Ακόμη έχουν ακόμη πολύ χαμηλό δείκτη σε ότι αφορά στις δυνατότητες διάθεσης τους μέσω ανακύκλωσης ή/και υποκατάστασης. Για παράδειγμα, ο δείκτης ανακύκλωσης για τις σπάνιες γαίες είναι σήμερα <1 span="" style="mso-spacerun: yes;"> Επίσης η Ευρώπη παράγει γενικά μόνο το 3%, ενώ καταναλώνει περίπου το 30% της παγκόσμιας παραγωγής. Βρίσκεται δηλαδή σε πλήρη εξάρτηση από εισαγωγές, κυρίως από την Κίνα, γεγονός που καθορίζει και περιορίζει σε μεγάλο βαθμό την δυνατότητα πρόσβασης των περισσότερων ΟΠΥ. Στην Ελλάδα υπάρχει δυναμικό κοιτασματολογικό ενδιαφέρον για αντιμόνιο, πλατινοειδή και σπάνιες γαίες, καθώς και λευκόλιθο και φωσφορίτες, που συγκαταλέγονται στην νέα υπό δημοσιοποίηση λίστα κρίσιμων πρώτων υλών.

Ο χρυσός συνεχίζει να λάμπει

Σε ότι αφορά στο χρυσό οι εκτιμήσεις για το άμεσα επόμενο διάστημα ερίζουν. Οι τάσεις είναι σίγουρα ανοδικές, με προβλέψεις για δυναμική αύξηση της τιμής του. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι η ζήτηση του σήμερα υπερέχει της προσφοράς, και μάλιστα με διαφορά. Τον χρυσό ακολουθεί και ο άργυρος, ενώ η ανοδική εξέλιξη της πλατίνας και του παλλαδίου παρουσιάζεται πιο σταθερή και αξιόπιστη. Επίσης αναμένεται να σταθεροπ0ιηθούν προς τα πάνω και τα περισσότερα κύρια μέταλλα όπως είναι ο χαλκός, το νικέλιο και ο σίδηρος. Αυτή η προοπτική είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή για ελληνικό ορυκτό πλούτο που λόγω της πολυμεταλλικής του διάστασης που διαθέτει είναι σε θέση να ξεπερνά την πτώση κάποιου μετάλλου ή βιομηχανικού ορυκτού με την αντίστοιχα σταθερότερη παρουσία άλλων μετάλλων, που συχνά παράγονται στο ίδιο κοίτασμα. Ενδεχόμενες για παράδειγμα μεταπτώσεις της αξίας του χρυσού μπορούν να ισοσκελίζονται με την καλύτερη πορεία των τιμών χαλκού, μόλυβδου και ψευδαργύρου.

Ανάγκη για περισσότερες ΟΠΥ

Η μεταλλευτική παραγωγική αλυσίδα είναι ιδιαίτερα δυναμική, και από τις λίγες βιομηχανικές δραστηριότητες που πολλαπλασιάζουν θεαματικά την αρχική τους αξία. Για παράδειγμα από κοιτάσματα μεταλλευτικής αξίας 4 δισ. ευρώ του Σουηδικού και Φινλανδικού Βορρά, προκύπτει πρόσθετη βιομηχανική αξία 93 δισ. ευρώ στο εσωτερικό των δύο χωρών και περίπου 900 δισ. ευρώ μεταποιητική αξία στην Ευρώπη. Η ζήτηση των ΟΠΥ παρουσιάζει ιστορικά και διαχρονικά κυκλική συμπεριφορά. Πολλοί ισχυρίζονται ότι οι πρόσφατες καλές εποχές λόγω Κίνας ανήκουν στο παρελθόν και δύσκολα θα επιστρέψουν. Αλλά βέβαια ακόμη και στο χαμηλό σημείο που βρέθηκαν το 2013 το επίπεδο τους ήταν διπλάσιο του αντίστοιχου στο τέλος της δεκαετίας του 1990 και ότι στην πραγματικότητα οι σημερινές τιμές είναι απροσδόκητα υψηλές. Επίσης οι προγνώσεις και οι σημερινές τάσεις διαψεύδουν σίγουρα όλες τις απαισιόδοξες προβλέψεις. Ήδη μέσα στο 2014 αναμένεται ανοδική  αύξηση της ζήτησης και των τιμών των ΟΠΥ. Αυτό γιατί η δημογραφική εξέλιξη του πλανήτη παραμένει ο βασικός λόγος για την διαρκώς αυξανόμενη πορεία της ζήτησης. Ακόμη και αν ο ρυθμός ανάπτυξης μεταβάλλεται ή μειώνεται, η πληθυσμιακή αύξηση θα δημιουργεί συνεχώς και σταθερά την ανάγκη για περισσότερες ΟΠΥ. Για παράδειγμα η οικονομική δυναμική της Κίνας θα είναι 65% μεγαλύτερη το 2014 σε σύγκριση με το 2008, με αποτέλεσμα η ζήτηση για περισσότερες ΟΠΥ να μεγαλώνει παρά το γεγονός ότι στο ίδιο διάστημα ο ρυθμός ανάπτυξης μειώθηκε από το 12% στο 7,5%. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι παγκόσμιες ανάγκες για χάλυβα, από 45 εκ. τον. το χρόνο, την περίοδο μέχρι το 2012, αυξάνονται σε 50 εκ. τον. τον χρόνο στην περίοδο 2013-2018. Παρόμοιες ανοδικές τάσεις ζήτησης παρατηρούνται στις περιπτώσεις χαλκού, αλουμινίου, μόλυβδου, ψευδαργύρου και κασσιτέρου. Την ίδια στιγμή άλλες ασιατικές οικονομίες, όπως είναι του Βιετνάμ, της Ταϊλάνδης, της Ινδονησίας, των Φιλιππίνων, ακόμη και της Ινδίας, φαίνεται πως παίρνουν τη σκυτάλη από την Κίνα σε μια δυναμική πορεία ανάπτυξης ανεβάζοντας ακόμη υψηλότερα τον δείκτη της ζήτησης. Αλλά και στην περίπτωση της Κίνας η μεταλλευτική παραγωγή επιδιώκει να προσαρμοσθεί στις νέες καταναλωτικές της ανάγκες, π.χ. το 2014 χρειάζεται το 45% της παγκόσμιας παραγωγής μόλυβδου για την βιομηχανία μπαταριών ηλεκτροκίνητων ποδηλάτων.  Όλα δείχνουν πως το φλερτ με την φθίνουσα κατανάλωση έπιασε πάτο, αλλά ήταν πρόσκαιρο, και όλα δείχνουν ότι πηγαίνουμε πλέον σε ένα νέο έντονα ερωτικό ειδύλλιο με την υψηλή ζήτηση που προφανώς θα κρατήσει πολλά χρόνια. Στη κατεύθυνση αυτή η μέση τιμή των πολύτιμων μετάλλων αναμένεται να αυξηθεί κατά 4,7% μέσα στο 2014 αν και θα παραμείνει χαμηλότερη αυτής του 2011. 

Αντικειμενικός διάλογος και τεκμηρίωση

Σε πολλά σημεία του πλανήτη στη βάση κυρίως διαφορετικών συμφερόντων χρήσεων γης, τροφοδοτούνται συγκρούσεις μεταξύ της μεταλλευτικής και άλλων αναπτυξιακών δραστηριοτήτων. Κάπου μπορεί να είναι τα δάση και αλλού η κτηνοτροφία ή ο τουρισμός. Και όσο οι διαφορές παραμένουν σε αυτό το επίπεδο οι δυνατότητες διαλόγου και αναζήτησης λύσεων είναι υπαρκτές και εφικτές. Τα πράγματα αλλάζουν και εκτρέπουν όταν παρεμβαίνουν οικολογικά και πολιτικά συμφέροντα. Κυρίως τα τελευταία μετρούν μόνο το επίκαιρο και πρόσκαιρο κομματικό κέρδος στην βάση μιας πρόχειρης εκτίμησης των συσχετισμών του εκλογικού σώματος σε τοπικό επίπεδο. Οι πολιτικοί πρέπει να είναι σταθεροί στις απόψεις τους και να εξισορροπούν τα συγκρουόμενα συμφέροντα αντί να διευρύνουν σκόπιμα ακόμη περισσότερο τις όποιες διαφορές τους.

Από την άλλη πλευρά υπάρχουν οι δύο γνωστές εκφράσεις που έχουν σχέση με θέματα συμφερόντων χρήσεων γης, κατασκευής υποδομών και αξιοποίησης μεταλλευμάτων,

Ø     ΝΙΒ-Not In my Backyard

Ø     BANANA-Build Absolutely Nothing Anywhere Near Anyone

Και οι στις δύο περιπτώσεις οι υποστηρικτές τους παρουσιάζουν μια σοβινιστική/ρατσιστική αντίληψη βάση της οποίας αποφασίζουν με αυταρχικό τρόπο ότι άλλοι θα ικανοποιούν τις ανάγκες τους σε πρώτες ύλες, τη στιγμή που, ενώ πολλές από αυτές βρίσκονται δίπλα τους, εμποδίζουν την αξιοποίηση τους.

Βέλτιστες πρακτικές κοινωνικής συνεννόησης

Είναι αναπόφευκτο το γεγονός ότι η μεταλλευτική δραστηριότητα προκαλεί γεωμορφολογική αλλοίωση του περιβάλλοντος. Είναι το ίδιο όμως σίγουρος και απόλυτα εφικτός ο έλεγχος, η τεχνολογική διαχείριση και η αποκατάσταση των επιπτώσεων.

Η αμοιβαία εξάρτηση μεταξύ μεταλλείων και τοπικών κοινωνιών, καθώς και η επιχειρηματική διαφάνεια συμβάλλει στην μόνιμη και αποτελεσματική συνεργασία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί, εδώ και 157 χρόνια, το μεταλλείο Zinkgruvan, κοντά στη κωμόπολη Askersund, περίπου 150 χιλιόμετρα δυτικά της Στοκχόλμης. Εργάζονται 320 από την περιοχή, απασχολεί ακόμη 450 άτομα με εργολαβική σχέση, ενώ 1500-2000 άτομα εξαρτούν την απασχόληση τους από την λειτουργία του μεταλλείου. Το μεταλλείο υποστηρίζει επίσης την σχολική εκπαίδευση και την λειτουργία μεταλλευτικού μουσείου. Για λόγους απομόνωσης του θορύβου έχει κατασκευασθεί ένα σύγχρονο «σινικό τείχος», μήκους 600, πλάτους 42 και ύψους 15 μέτρων ενώ χρησιμοποιήθηκαν 200 000 τόνοι αδρανή «μεταλλευτικά» υλικά. Σε τοπικό επίπεδο έχει συσταθεί επιτροπή με στόχο την συνεργασία της σχολικής εκπαίδευσης και της παραγωγικής οικονομίας.   

Παρόμοιο παράδειγμα είναι αυτό του μεταλλείου Garpenberggruvan κοντά στην πόλη Hedemora. Η εκμετάλλευση του κοιτάσματος χαλκού, μόλυβδου, ψευδαργύρου, αργύρου και χρυσού γίνεται από τον 12^ο αιώνα και πρόσφατα από το 1957. Δουλεύουν περίπου 350 άτομα, όλα σχεδόν από τον τοπικό ή διπλανούς Δήμους. Μετά τις μειώσεις προσωπικού σε παράπλευρες βιομηχανίες χαλυβουργίας και ξυλείας, η μεταλλευτική δραστηριότητα αποτελεί τον μοναδικό αξιόπιστο εργοδότη απασχόλησης. Πέρα των άμεσα εργαζόμενων, περίπου 600 άτομα απασχολούνται με εργολαβική σχέση. Είναι φανερό ότι τα μεταλλεία αναλαμβάνουν σε μεγάλο βαθμό τις ευθύνες τους σε τοπικό επίπεδο.

Η Ελλάδα διαθέτει πλούσιο κοιτασματολογικό δυναμικό σε μέταλλα και βιομηχανικά ορυκτά που μπορούν σηκώσουν ψηλά την παραγωγική οικονομία και το τεχνολογικό επίπεδο της χώρας. Αυτό συμβάλλει επίσης στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας και νέων θέσεων εργασίας, σε συνδυασμό και συνεργασία με άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες όπως ο είναι τουρισμός,  η κτηνοτροφία και η οικολογία. Και βέβαια το υψηλό επίπεδο γνώσεων και αντικειμενικής σκέψης είναι απαραίτητα συστατικά στην κατεύθυνση μιας κοινά αποδεκτής προσέγγισης στο πλαίσιο βιώσιμων αναπτυξιακών στρατηγικών. Οι διαφορετικές απόψεις οφείλουν να προσδιορίσουν και να εντοπίσουν τα πεδία στα οποία μπορούν να συναντηθούν σε μια προσπάθεια γόνιμου και ρεαλιστικού διαλόγου. Είναι σίγουρο ότι το αποτέλεσμα δεν θα είναι το ίδιο ικανοποιητικό για όλες τις πλευρές. Και φυσικά στο θέμα αυτό η περιβαλλοντική διάσταση όπως διατυπώνεται στη βάση επιστημονικά τεκμηριωμένων μελετών είναι βαρύνουσα. Το ίδιο αφορά και στα χαρακτηριστικά των επενδύσεων και των εταιρικών σχημάτων που εμπλέκονται, με αποκλεισμό αυτών που στερούνται φερεγγυότητας.

Προστιθέμενη αξία στην ανάπτυξη

Σε αντίθεση με την αντιμεταλλευτική παράκρουση που εκφράζει μια μικρή μειοψηφία η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη στηρίζει την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου. Αντιλαμβάνεται τους κινδύνους από την έλλειψη ορυκτών πρώτων υλών και θέλει μια Ευρώπη που εκμεταλλεύεται τους δικούς της πόρους. Η Ε.Ε. παίρνει την σκυτάλη και θεσμοθετεί την διαδικασία που σιγουρεύει την βιωσιμότητα του μεταλλευτικού δυναμικού της Ευρώπης και οριοθετεί τους πρακτικούς μηχανισμούς που θα προστατεύουν την ποιότητα ζωής των πολιτών. Με όπλο την καινοτομία η Ε.Ε. θέτει σήμερα σε λειτουργία και χρηματοδοτεί στρατηγικό σχέδιο εφαρμογής με στόχο την υλοποίηση δράσεων σε νέες τεχνολογίες και αναπτυξιακές πρωτοβουλίες που αφορούν στο σύνολο της παραγωγικής αλυσίδας και εμπορικής αξίας των ΟΠΥ, με χρονικό ορίζοντα το 2020. Βασική επιλογή και είναι η αποτελεσματική αξιοποίηση των κοιτασματολογικών αποθεμάτων των ΟΠΥ της Ευρώπης, στην κατεύθυνση εξόρυξης από μεγαλύτερα βάθη,  εντατικότερης ανακύκλωσης, βιώσιμης περιβαλλοντικής διαχείρισης και ισχυρότερης κοινωνικής αποδοχής και συνοχής. Η απασχόληση και η κοινωνική ευημερία βρίσκονται πάντοτε στο απόλυτο επίκεντρο.