Επιτροπές παρακολούθησης και ελέγχου τήρησης περιβαλλοντικών όρων μεταλλευτικών έργων (2)

Στην συνέχεια της προηγούμενης παρέμβασης παρουσιάζεται στο δεύτερο ο τρόπος λειτουργίας των Επιτροπών, τύπου ΕΠΙΤΗΡΩ.

Ποια μπορεί να είναι η ατζέντα των συναντήσεων?

Όπως προαναφέρθηκε βασικό αντικείμενο των Επιτροπών, τύπου ΕΠΙΤΗΡΩ, είναι η αξιολόγηση των θεμάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης και προστασίας που αφορούν και συνδέονται με λειτουργική παρουσία και εξέλιξη ενός μεταλλευτικού έργου. Σύμφωνα με την διεθνή πρακτική, στις εκάστοτε συναντήσεις των Επιτροπών ο μεταλλειοκτήτης και παραγωγός εταιρία καλείται να παρουσιάσει τα αποτελέσματα παρακολούθησης των βασικών περιβαλλοντικών παραμέτρων (θόρυβος, σκόνη, επιπτώσεις εκρήξεων / ανατινάξεων, ποιότητα επιφανειακών και υπογείων νερών, πρόοδος εργασιών αποκατάστασης και άλλα θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης που ενδεχόμενα περιλαμβάνονται και αναφέρονται στην ΜΠΕ. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται και παρέχονται ελέγχονται και αντιπαραβάλλονται τόσο επιστημονικά όσο και σε σχέση με την τήρηση των θεσμοθετημένων και νομοθετημένων ορίων που ισχύουν αλλά και των περιβαλλοντικών όρων που προβλέπονται από κάποια ΚΥΑ ή άλλη μορφή επίσημης απόφασης. Τα μέλη των Επιτροπών, και κυρίως ο εκπρόσωπος της τοπικής κοινωνίας, υποβάλλουν ερωτήσεις, ζητούν διευκρινήσεις και απαιτούν την λήψη άμεσων μέτρων όπου χρειάζεται. Είναι σημαντικό τα αποτελέσματα αλλά και τα πρακτικά των συναντήσεων να συντάσσονται και να παρουσιάζονται με όσο το δυνατόν εκλαϊκευμένο και ευρύτερα κατανοητό τρόπο, να είναι εύκολα και γρήγορα προσβάσιμα, και να διατίθενται σε δημόσια διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους και τους άλλους εμπλεκόμενους. Πρέπει να λαμβάνει κανείς υπόψη του το γεγονός ότι, για παράδειγμα οι δημοτικοί εκπρόσωποι και οι περισσότεροι απλοί πολίτες δεν έχουν το επιστημονικό και τεχνικό υπόβαθρο για να αντιληφθούν και να αξιολογήσουν εξειδικευμένα δεδομένα, ερμηνείες και πορίσματα. Είναι λοιπόν απαραίτητο οι Επιτροπές αλλά και η επενδύτρια εταιρία, από το αρχικό στάδιο παρουσίας και λειτουργίας τους να αναζητήσουν πρακτικούς τρόπους και κώδικες επικοινωνίας με το κοινωνικό σύνολο αλλά μεταξύ τους. Ορισμένα βασικά σημεία αναφοράς και απλές προσεγγίσεις μπορεί να είναι,
- η σαφής περιγραφή της μεθοδολογίας και του τρόπου που προκύπτουν τα αποτελέσματα
- η παρουσίαση με χάρτες των σημείων / σταθμών που παίρνονται και είναι εγκατεστημένα τα όργανα μετρήσεων σε συνδυασμό με παραδείγματα και επιδείξεις του πραγματικού τρόπου λειτουργίας κάποιων συσκευών ώστε να γίνει κατανοητή η χρησιμότητα τους στην πράξη από τους κατοίκους της περιοχής αλλά και τα μη επιστημονικά μέλη των Επιτροπών
- η σύγκριση και αντιπαράθεση των πραγματικών μετρήσεων με τα θεσμοθετημένα ορίων που ισχύουν με απλούς πίνακες και γραφικές παραστάσεις
- η πρωτοβουλία και η σαφής απαίτηση και ανάγκη για περαιτέρω τεκμηριωμένες εξηγήσεις, πειστικές απαντήσεις και εμπεριστατωμένες αναλύσεις στις περιπτώσεις που καταγράφονται περιβαλλοντικοί παράμετροι που υπερβαίνουν τα όρια
- η διασφάλιση ότι τόσο η τοπική κοινωνία ευρύτερα όσο και οι εκπρόσωποι τους μέλη των Επιτροπών αντιλαμβάνονται τη σημασία, το μέγεθος και τα διάφορα επίπεδα των ορίων και πως γίνονται οι σχετικές μετρήσεις. Για παράδειγμα, πως εκτιμάται ποσοτικά και ποιοτικά η παρουσία 15 μικρογραμμαρίων αρσενικού στο υπόγειο νερό. Ίσως μέσα από συγκρίσεις με επίπεδα αντίστοιχων συγκεντρώσεων σε κανονικές συνθήκες να ενισχύσει τον βαθμό αντίληψης από την πλευρά των απλών πολιτών
- η ιστορική αναφορά στην μεταλλευτική δραστηριότητα της «εν λόγω» περιοχής είναι ενδεικτική του διαχρονικού οικονομικού ενδιαφέροντος και αναπτυξιακού της ρόλου, και παράλληλα δημιουργεί συνθήκες ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής για την παρουσία πιο αξιόπιστων περιβαλλοντικών εργαλείων σήμερα, σε σχέση με το παρελθόν.
- η εύκολη και ελεύθερη πρόσβαση όλων σε όλα τα αποτελέσματα, και η διάθεση τους και σε έντυπη μορφή, χωρίς δυσκολονόητες έννοιες, χρήσεις συμβόλων και άγνωστων συντομογραφιών ή ξενόγλωσσης ορολογίας
- η μόνιμα θετική διάθεση για συμμετοχή σε διάλογο με πρακτικά όλες τις εκφάνσεις κοινωνικής δράσης και στην αντιμετώπιση τυχόν αντιδράσεων και παρεξηγήσεων ή παρερμηνειών με πειστικό και τεκμηριωμένο τρόπο
- η κοινή επίσκεψη (πέρα από τον καθιερωμένο και τακτικό εποπτικό έλεγχο και παρακολούθηση σύσσωμα από όλα τα μέλη των Επιτροπών) στους χώρους της μεταλλευτικής δραστηριότητας των εκάστοτε Επιτροπών τύπου ΕΠΙΤΗΡΩ, ή/και άλλων με παρόμοια ή ανάλογα χαρακτηριστικά, μαζί με άλλες θεσμικές (π.χ. δημοτικό συμβούλιο, περιφερειακό συμβούλιο) ή μη θεσμικές (π.χ. ΜΚΟ, ομάδες πολιτών) οντότητες, καθώς και συναρμόδιοι φορείς της περιφερειακής και κεντρικής διοίκησης (π.χ. επιθεωρήσεις περιβάλλοντος και μεταλλείων), σε συστηματική βάση
- η συμμετοχή όλων των άμεσα εμπλεκόμενων, όπως αναφέρονται στο αμέσως προηγούμενο σημείο, σε συγκεκριμένες χρονικά επιλεγμένες συναντήσεις των Επιτροπών, παρουσία και των αρμόδιων τμημάτων ή άλλων εσωτερικών οργάνων του μεταλλειοκτήτη.

Πόσο συχνά γίνονται οι συναντήσεις των Επιτροπών?

Κάθε Επιτροπή διαμορφώνει το χρονοδιάγραμμα και το πρόγραμμα των συναντήσεων της ανάλογα με τις απαιτήσεις και ανάγκες που προκύπτουν από την ροή και τις εξελίξεις του μεταλλευτικού έργου, αλλά κυρίως από την λειτουργική παρουσία και πορεία των περιβαλλοντικών όρων, την τήρηση των οποίων καλείται να παρακολουθήσει και να ελέγξει. Πολλές Επιτροπές επιλέγουν να έχουν κεντρικές συναντήσεις κάθε τρίμηνο με ευρύτερη συμμετοχή όλων των άμεσα εμπλεκόμενων και ενδιαφερόμενων θεσμικών και κοινωνικών εταίρων, αν και συχνά οι συνθήκες του έργου μπορεί να συντομεύσουν τον χρόνο διεξαγωγής και των συναντήσεων αυτών. Βασική προϋπόθεση της χρονικής καταλληλότητας και τόπου επιλογής μιας συνάντησης είναι η δυνατότητα συμμετοχής όλων των μελών, ειδικότερα δε των εκπροσώπων της τοπικής κοινωνίας. Οι συναντήσεις θα πρέπει να ορίζονται έγκαιρα, στην βάση χρονικών περιθωρίων τριμήνου, ώστε να διασφαλίζεται η ύπαρξη σωστού προγραμματισμού και απαρτίας όλων των μελών.

Ποιοι συμμετέχουν στις Επιτροπές?

Κάθε Επιτροπή μπορεί να έχει διαφορετική σύνθεση, αν και συχνά στον πυρήνα των μελών της βρίσκονται,
- ένα ή περισσότερα στελέχη αρμόδιων δημόσιων φορέων ή/και υπηρεσιών της κεντρικής ή περιφερειακής διοίκησης
- εκπρόσωπο ή εκπροσώπους της μεταλλευτικής Εταιρίας συμπεριλαμβανομένου του υπεύθυνου περιβάλλοντος
- εκπρόσωποι κοινωνικών εταίρων στην βάση του τοπικού Δήμου (2-3)
- εκπρόσωπο ή εκπροσώπους τοπικού (προφανώς δημοτικού) συμβουλίου ή άλλης θεσμοθετημένης αρχής
Άλλα, πιθανά υποψήφια, μέλη, στην κανονική ή διευρυμένη μορφή των Επιτροπών, μπορούν επιλεκτικά να προέρχονται από,
- υπηρεσία περιβάλλοντος π.χ. επιθεώρηση περιβάλλοντος, γενική γραμματεία ή διεύθυνση περιβάλλοντος, περιφερειακή διεύθυνση περιβάλλοντος
- υπηρεσία χωροταξίας με αναφορά στον ορθολογικό σχεδιασμό χρήσεων γης
- ινστιτούτο βιώσιμης ανάπτυξης και περιβάλλοντος (αν υπάρχει)
- ινστιτούτο γεωλογικών ερευνών
- τοπική ή περιφερειακή υπηρεσία υδάτων
- αγροτικούς συνεταιρισμούς
- τοπικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές ομάδες ή σύνολα
- ΜΚΟ
Βασική αρχή, και στρατηγική επιδίωξη και επιλογή οφείλει και μπορεί να είναι η εμπλοκή και ενεργός συμμετοχή και άλλων σχετικών κυβερνητικών φορέων και οργανισμών, αλλά και ενδιαφερόμενων ομάδων ώστε να διασφαλίζεται η ευρύτερη δυνατή σύνθεση απόψεων και προτάσεων, κύρια σε ότι αφορά στην διαμόρφωση και υλοποίηση συγκεκριμένων παρεμβάσεων αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (στην βάση των όρων που ισχύουν), αλλά και εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος. Όπως προαναφέρθηκε, ανάλογα με το περιεχόμενο και την διάσταση των θεμάτων ορισμένοι από τους φορείς, υπηρεσίες ή ομάδες μπορεί να καλούνται σε κοινές συναντήσεις με τις Επιτροπές.

Πως επιλέγονται οι εκπρόσωποι των κοινωνικών εταίρων?

Η διασφάλιση διαφανούς διαδικασίας επιλογής απαιτεί την παρουσία και ουδετερότητα ενός κοινά αποδεκτού διοικητικού μηχανισμού όπως είναι το τοπικό δημοτικό συμβούλιο. Τα κριτήρια επιλογής οφείλουν να είναι αδιάτρητα και δημόσια ανακοινώσιμα, και να λαμβάνουν υπόψη τους την δημογραφική διάσταση, και την ανάγκη να εκπροσωπούνται και να αντιπροσωπεύονται τα ενδιαφέροντα όλων των εμπλεκόμενων εταίρων. Μία δημόσια και ανοικτή προκήρυξη/πρόσκληση για την εκδήλωση ενδιαφέροντος, σχετικά με την συγκέντρωση υποψηφιοτήτων για τις θέσεις των εκπροσώπων, θα μπορούσε να γνωστοποιηθεί με,
- δημοσίευση στο τοπικό τύπο, εφημερίδα του Δήμου ή της ευρύτερης περιοχής ή την κάποια σχετική ιστοσελίδα
- ανακοίνωση σε γνωστά και συχνά επισκέψιμα σημεία/περίπτερα πληροφόρησης π.χ. δημοτικά καταστήματα, ταχυδρομείο, δημοτικές βιβλιοθήκες ή πολιτιστικά κέντρα
- ταχυδρομικές επιστολές
Ανάλογα με τον αριθμό των υποψηφίων, το μέγεθος και την φυσιογνωμία του Δήμου, οι εκπρόσωποι μπορούν επίσης να επιλέγονται εσωτερικά μέσα από μια δημόσια συζήτηση και διαβούλευση ή ακόμη και μέσω συνέντευξης από σχετική επιτροπή αξιολόγησης.
Ποια πρέπει να είναι τα προσόντα των εκπροσώπων κοινωνικών εταίρων?
Οι εκπρόσωποι που θα επιλεγούν δεν χρειάζεται να διαθέτουν κάποιο ιδιαίτερο επιστημονικό και τεχνικό υπόβαθρο, αλλά πρέπει να έχουν στενούς και μόνιμους δεσμούς με τον τοπικό Δήμο τον οποίο αντιπροσωπεύουν. Στα προσόντα τους πρέπει να περιλαμβάνονται,
- έντονο ενδιαφέρον για το «υπό τήρηση» μεταλλευτικό έργο
- διάθεση να εποικοδομητικό διάλογο και θετική παρουσία στις συναντήσεις
- ικανότητα και θέληση να εκπροσωπεί και να υπερασπίζεται τα συμφέροντα και ενδιαφέροντα του Δήμου, και να είναι σε θέση να μεταφέρει τις θέσεις, ενέργειες, πρωτοβουλίες και προτάσεις της εκάστοτε Επιτροπής στα μέλη του δημοτικού συμβουλίου
- διακριτικότητα και δυνατότητα να ξεπερνάει και να ακυρώνει τα τυχόν δικά του προσωπικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα
- διάθεση και θέληση να εργασθεί με ομαδικό πνεύμα για την πραγματοποίηση του κοινού στόχου.
Η ιδανική περίπτωση είναι οι εκπρόσωποι που επιλέγονται να ζουν δίπλα ή να προέρχονται από τις περιοχές όπου δραστηριοποιείται ή δέχονται το μεγαλύτερο βάρος της μεταλλευτικής παραγωγής. Βέβαια, όταν πρόκειται για περισσότερους από ένα εκπρόσωπο, τότε η ομάδα εκπροσώπησης που θα δημιουργηθεί πρέπει να λάβει υπόψη της την αντιπροσωπευτικότερη γεωγραφική κάλυψη, και όχι να αποτελείται μόνο από μέλη του ίδιου δημοτικού διαμερίσματος.

Πως ενημερώνονται οι άλλοι δημότες για τους εκπροσώπους τους?

Ο εκπρόσωπος ή οι εκπρόσωποι που επιλέγονται ενημερώνονται με επιστολές για το ορισμό τους, αλλά και για την διάρκεια της θητείας τους στην Επιτροπή. Το όνομα ή τα ονόματα τους θα δημοσιευθούν με ευθύνη του Δήμου στο τοπικό τύπο. Η μέσος χρόνος παρουσίας τους με την ιδιότητα του μέλους είναι 36 μήνες, αν και αυτό μπορεί σε να διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση.

Επιτρέπεται η παρουσία απλών πολιτών στις συναντήσεις των Επιτροπών?

Οι συναντήσεις των Επιτροπών τύπου ΕΠΙΤΗΡΩ μπορεί να είναι ανοικτές και επιτρέπουν την συμμετοχή απλών πολιτών ή παρατηρητών, ή να περιορίζονται μόνο στην παρουσία των διορισμένων εκπροσώπων, κάτι που αποφασίζεται στην πρώτη συνεδρίαση της εκάστου νέας Επιτροπής. Στην περίπτωση που αποφασίζεται η παρουσία παρατηρητών τότε αυτοί τοποθετούνται ξεχωριστές θέσεις, χωρίς να επιτρέπεται να διακόπτουν τις διεργασίες, κάτι το οποίο ανήκει στην αρμοδιότητα του προέδρου.

Πως επιλέγεται ο πρόεδρος?

Ο ρόλος του προέδρου είναι σημαντικός και κρίσιμος για την ομαλή και πετυχημένη διεξαγωγή των συναντήσεων των Επιτροπών. Ο πρόεδρος πρέπει να είναι δίκαιος, έμπιστος και αξιόπιστος. Οφείλει να έχει τον έλεγχο των συζητήσεων και να κρατάει την ατζέντα μέσα στο προγραμματισμένο χρόνο και θεματικό πλαίσιο. Ένας ανεξάρτητος πρόεδρος προστατεύει την διαφάνεια και την δημόσια εικόνα των συναντήσεων. Συχνά επιλέγονται για τον ρόλο του πρόεδρου ο εκπρόσωπος ή ένας εκ των εκπροσώπων του δημοτικού συμβουλίου. Στις περιπτώσεις που υπάρχει αδυναμία εσωτερικής επιλογής τότε ορίζεται στον ρόλο του πρόεδρου στέλεχος αρμόδιας υπηρεσίας/φορέα του δημοσίου.

Επιτροπές παρακολούθησης και ελέγχου τήρησης περιβαλλοντικών όρων μεταλλευτικών έργων (2)

Επιτροπές παρακολούθησης και ελέγχου τήρησης περιβαλλοντικών όρων μεταλλευτικών έργων (2)

Επιτροπές παρακολούθησης και ελέγχου τήρησης περιβαλλοντικών όρων μεταλλευτικών έργων (1)

Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και χαρακτηριστικά που διέπουν την φυσιογνωμία, την δομή, το αντικείμενο, τον ρόλο και τις αρμοδιότητες των Επιτροπών (τύπου ΕΠΙΤΗΡΩ) στο πλαίσιο ανάπτυξης και παραγωγικής λειτουργίας μεταλλευτικών έργων.

Που αναφέρονται οι Επιτροπές?

Οι επιτροπές για την παρακολούθηση και αξιολόγηση τήρησης των περιβαλλοντικών όρων (θα αναφέρονται στην συνέχεια σαν Επιτροπές) ενός μεταλλευτικού έργου αποτελούν βασική προϋπόθεση για την ομαλή και βιώσιμη λειτουργία της εξελισσόμενης εξορυκτικής, μεταλλουργικής και παραγωγικής δραστηριότητας, καθώς και για την δημιουργία μιας αναβαθμισμένης, εποικοδομητικής και διαφανούς επικοινωνιακής σχέσης του βιομηχανικού εταίρου με τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και την τοπική κοινωνία. Σύμφωνα με την διεθνή πρακτική και εμπειρία ανάλογες Επιτροπές για την παρακολούθηση και την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων αποτελούνται από εκπροσώπους των εμπλεκόμενων στην μεταλλευτική δραστηριότητα, του τοπικού δημοτικού συμβουλίου, σχετικών κυβερνητικών και ΜΚΟ, και της τοπικής κοινωνίας. Τα περιβαλλοντικά θέματα που καλούνται συχνότερα να επιτηρούν αναφέρονται στον θόρυβο, στην σκόνη, στην οπτική ρύπανση, στην ποιοτική και ποσοτική κατάσταση των νερών, και στην διαχείριση των επιβλαβών επιπτώσεων και του σχετικού περιβαλλοντικού κινδύνου. Η απόφαση για την σύσταση των Επιτροπών μπορεί να είναι προαιρετική ή πολλές φορές να προκύπτει από συγκεκριμένο όρο και να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την λειτουργία μιας μεταλλευτικής δραστηριότητας. Στην πλειοψηφία τους οι Επιτροπές αυτές αν και στερούνται νομοθετικής βάσης, συνιστούν την μοναδική θεσμοθετημένη δυνατότητα των θεσμικών και κοινωνικών εταίρων να καταθέσουν τις ανησυχίες και τις απόψεις τους, και να ζητήσουν διευκρινήσεις και απαντήσεις από τους μεταλλειοκτήτες. Οι Επιτροπές είναι επίσης σε θέση να διαμορφώσουν και να προτείνουν εναλλακτικές στρατηγικές, να δημιουργήσουν συνθήκες εποικοδομητικής και πρόσφορης συνεργασίας μεταξύ βιομηχανίας και κοινωνίας, και να συμβάλλουν στην βέλτιστη δυνατή λειτουργία της εκάστοτε μεταλλευτικής παραγωγής.

Ποιοι είναι οι άμεσα ενδιαφερόμενοι?

Μερικοί από τους άμεσα ενδιαφερόμενους στους οποίους απευθύνονται οι Επιτροπές μπορεί να είναι η ίδια η βιομηχανία, ο εμπλεκόμενος Δήμος, τοπικές/περιφερειακές/κεντρικές υπηρεσίες, κοινωνικές ομάδες, περιβαλλοντικές ομάδες, γειτονικοί Δήμοι, ΜΚΟ, μικρομεσαίες επιχειρήσεις και μεμονωμένοι πολίτες της ευρύτερης περιοχής. Επειδή το αντικείμενο των Επιτροπών επικεντρώνεται κύρια στην σχέση της μεταλλευτικής δραστηριότητας με φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον της τοπικής περιοχής, τα μέλη της προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από εκπροσώπους αντίστοιχων ομάδων και δομών.

Ποιος είναι ο ρόλος τους?

Ο βασικός ρόλος των Επιτροπών είναι να παρακολουθούν και να ελέγχουν την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων και της σχετικής νομοθεσίας σε σχέση με το μεταλλευτικό ή λατομικό έργο στο οποίο αναφέρονται και αφορούν. Στην καθημερινή εποπτική και ελεγκτική δράσης τους μπορούν να περιλαμβάνονται θέματα αδειοδότησης, εγκρίσεων, εργασιακών συνθηκών, στρατηγικής απασχόλησης, επιχειρησιακών σχεδίων, κατάρτισης προγράμματος περιβαλλοντικής διαχείρισης, καθώς και κάθε άλλης μορφής περιβαλλοντικών δεσμεύσεων και νομικών υποχρεώσεων (π.χ. ισχύοντες χωροταξικοί περιορισμοί) που αφορούν σε επιπτώσεις εντός και εκτός περιοχής μεταλλευτικής παρέμβασης. Οι Επιτροπές πέρα από την ιδιότητα του ελεγκτικού μηχανισμού που διαθέτουν, έχουν και την δυνατότητα δυναμικής παρουσίας για να,

- αξιολογούν τον βαθμό περιβαλλοντικής ετοιμότητας του εκάστοτε μεταλλευτικού έργου
- προβάλλουν και καταθέσουν νέες προτάσεις και επιλογές επιχειρησιακών σχεδίων
- παρέχουν πληροφορίες για την γενικότερη κατάσταση της παραγωγικής λειτουργίας
- συζητούν και προτείνουν διεξόδους και λύσεις για την αντιμετώπιση των κοινωνικών αντιθέσεων και ενστάσεων
- συμβάλλουν στην ενίσχυση της δυνατότητας της κοινωνίας να κατανοήσει τον ρόλο της κεντρικής διοίκησης στην κοιτασματολογική εκμετάλλευση
- διαμορφώσει καλές συνθήκες και σχέσεις συνεργασίας μεταξύ μεταλλειοκτήτη, κοινωνίας και άλλων εμπλεκόμενων.

Όπως προκύπτει από σχετική έρευνα και «εν μέρει» τα παραπάνω, ο ιστορικός ρόλος των Επιτροπών αφορά στην αξιολόγηση του βαθμού αποδοχής και τήρησης των περιβαλλοντικών όρων που επιβάλλονται. Οι πρόσφατες όμως νομοθετικές δεσμεύσεις και απαιτήσεις για την εμπλοκή και ενεργό συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων διαφοροποιούν τις προτεραιότητες των Επιτροπών και αναγκάζουν τους μεταλλειοκτήτες να ανταποκριθούν στις νέες προκλήσεις και να προσαρμοσθούν στο νέο θεσμικό πλαίσιο. Στοιχεία, πρωτοβουλίες και δράσεις που χαρακτηρίζουν και συνοδεύουν τις εξελίξεις αυτές, σε σχέση με τις νέες φυσιογνωμικές τάσεις των Επιτροπών για αδιάλειπτη παρουσία της κοινωνικής διάστασης, είναι:

- Οι συμβουλευτικές παρεμβάσεις πέρα και πάνω από τον περιορισμό μόνο σε περιβαλλοντικά θέματα
- Ο ενδιάμεσος ρόλος παροχής και λήψης πληροφοριών μεταξύ τοπικής κοινωνίας και μεταλλειοκτήτη
- Οι δημόσιες διαβουλεύσεις και συναντήσεις τόσο για λόγους ενημέρωσης για πρωτοβουλίες, αποφάσεις και αποτελέσματα πάνω σε συγκεκριμένα θέματα, αλλά και συζήτησης και συνδιαχείρισης πληροφοριών σε επιμέρους θέματα
- Οι εκδηλώσεις ανοικτής πόρτας με την δυνατότητα ενεργούς συμμετοχής των πολιτών, με έμφαση στην μαθητική κοινότητα, για τις ιδιότητες και την χρησιμότητα των ορυκτών
- Οι δυνατότητες των τοπικών κοινωνιών και των θεσμικών εκπροσώπων τους να κάνουν τις δικές τους έγγραφες αναφορές κα να υποβάλλουν τις δικές τους εκθέσεις
- Οι επιτόπιες επισκέψεις εκπροσώπων και απλών πολιτών της τοπικής κοινωνίας για άμεση επαφή και καλύτερη άποψη σχετικά με την λειτουργία της μεταλλευτικής παραγωγής, το επίπεδο των εργασιακών συνθηκών και την κατάσταση του περιβάλλοντος.
- Η έκδοση περιοδικών (π.χ. κάθε τρεις μήνες) δελτίων ενημέρωσης ή εφημερίδας.
- Η δημιουργία ιστοσελίδας με όλα τα επικοινωνιακά πλεονεκτήματα που συνεπάγεται, πάντοτε βέβαια σαν συμπληρωματικό και όχι απόλυτο ενημερωτικό μέσο.

Σε τι εξυπηρετεί η σύσταση των Επιτροπών?

Οι Επιτροπές συστήνονται συνήθως στην βάση των περιβαλλοντικών όρων που αφορούν στο πλαίσιο εγκριτικής απόφασης για την παραγωγική λειτουργία ενός μεταλλευτικού έργου. Οι αρμόδιες αρχές μπορεί να αποφασίσουν η μη την δημιουργία Επιτροπής ανάλογα με ορισμένα γενικά χαρακτηριστικά του έργου όπως είναι,

- το παραγωγικό μέγεθος και δυναμικό
- η προβλεπόμενη διάρκεια ζωής
- η γειτνίαση σε ευαίσθητες περιβαλλοντικά θέσεις ή κατοικημένες περιοχές
- η δυναμική παρουσία δυσμενών επιπτώσεων
- η απαίτηση για επιμέρους εξειδικευμένες παρεμβάσεις σχετικά με την ΜΠΕ
Ποιος έχει την ευθύνη οικονομικής κάλυψης των Επιτροπών?

Γενικά, ο μεταλλειοκτήτης έχει την υποχρέωση να καλύπτει τις λειτουργικές δαπάνες των Επιτροπών, γεγονός που αφορά στις περισσότερες των περιπτώσεων και συνάδει με το ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό κεκτημένο, «ο ρυπαίνων πληρώνει». Σε αρκετές χώρες η υποχρέωση αυτή προκύπτει και απορρέει από την εθνική μεταλλευτική νομοθεσία. Ακόμη ο μεταλλειοκτήτης μπορεί να συστήσει προαιρετικά ή με σχετική υπηρεσιακή απόφαση την δική του Επιτροπή με συγκεκριμένο αντικείμενο και αρμοδιότητες, που σε αρκετές περιπτώσεις καθορίζονται σε συνεργασία με την τοπική κοινωνία.

Ποιος θεωρείται ο καταλληλότερος χρόνος για τον ορισμό των Επιτροπών?

Οι Επιτροπές οφείλουν να δημιουργούνται λίγο πριν ή αμέσως μετά την έναρξη ενός μεταλλευτικού έργου. Το αρχικό στάδιο άλλωστε, που συχνά περιλαμβάνει σχετικά μεγάλα και σημαντικά τεχνικά έργα και κατασκευές, συνοδεύεται από τις πρώτες «ενοχλητικές» επιπτώσεις που βιώνουν οι τοπικές κοινωνίες μιας νέας μεταλλευτικής περιοχής, με την μορφή θορύβου, σκόνης και γενικότερων εργοταξιακών επιβαρύνσεων. Σε κάθε περίπτωση η έγκαιρη λειτουργική παρουσία των Επιτροπών θέτει σε σωστότερη βάση και προοπτική την σχέση με τους θεσμικούς εκπροσώπους και τους πολίτες σε ότι αφορά στην διαχείριση των περιβαλλοντικών και άλλων θεμάτων.

Ποιες είναι οι αρμοδιότητες των Επιτροπών?

Οι Επιτροπές δεν έχουν την νομική κατοχύρωση να παίρνουν αποφάσεις ή να επιβάλλουν κυρώσεις, αλλά σύμφωνα με την υπηρεσιακή διαδικασία που προβλέπει την σύσταση τους, είναι θεσμοθετημένες να παρακολουθούν και να ελέγχουν την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων, και να αναφέρουν/καταγγέλλουν τυχόν παρατυπίες. Επίσης δεν μπορούν να εμπλακούν σε θέματα εγκρίσεων ή αλλαγών του επιχειρησιακού σχεδίου, τεχνικών μελετών ή περιβαλλοντικών όρων, μπορούν όμως να γνωμοδοτούν, και να υποβάλλουν σχετικές συστάσεις και προτάσεις. Βέβαια οι γνωμοδοτικές και συμβουλευτικές παρεμβάσεις τους οφείλουν να λαμβάνονται υπόψη και να αξιολογούνται από τις υπηρεσίες της κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης, το τοπικό δημοτικό συμβούλιο και άλλους σχετικούς φορείς όταν πρόκειται για την λήψη νέων ή/και πρόσθετων αποφάσεων για την πορεία του έργου.

Επιτροπές παρακολούθησης και ελέγχου τήρησης περιβαλλοντικών όρων μεταλλευτικών έργων (1)

Επιτροπές παρακολούθησης και ελέγχου τήρησης περιβαλλοντικών όρων μεταλλευτικών έργων (1)

Μεταλλεία Κασσάνδρας-Σύμβολο Ιστορικής και Διαχρονικής Παρουσίας του Μεταλλευτικού Πολιτισμού στην Ελλάδα

Τα μεταλλεία Κασσάνδρας βρίσκονται στην ΒΑ Χαλκιδική, σε μία ευρύτερη περιοχή συνολικής έκτασης 200 Km2 μεταξύ Ολυμπιάδας, Στανού, Μ. Παναγίας και Ιερισσού. Περιλαμβάνουν τα θειούχα πολυμεταλλικά κοιτάσματα μολύβδου- ψευδαργύρου-χρυσού-αργύρου Ολυμπιάδας, Μαντέμ Λάκκου, Μαύρων Πετρών και Πιάβιτσας, τα κοιτάσματα μαγγανίου – χρυσού της Πιάβιτσας και Βαρβάρας και το κοίτασμα χαλκού – χρυσού των Σκουριών, Μεγάλης Παναγιάς. Τα τελευταία 12 και περισσότερα χρόνια, μετά την διαδοχική και σχετικά σύντομη παρουσία της TVX Hellas Α.Ε. και της KINROSS Gold Corporation, ανήκουν εδώ και 6 περίπου χρόνια στην εταιρεία Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. με παραγωγικό κέντρο το μεταλλείο Μαύρων Πετρών και τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Στρατωνίου.
Τα μεταλλεία χρυσού, αργύρου, μολύβδου, ψευδαργύρου, χαλκού και μαγγανίου της βόρειας Χαλκιδικής (Στρατώνι και Ολυμπιάδα) αποτέλεσαν τον κυρίαρχο χρηματοδότη του μακεδονικού βασιλείου και των εκστρατειών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην περιοχή σώζονται περισσότερα από 300 πηγάδια και περίπου 200.000 m3 αρχαίων μεταλλουργικών απορριμμάτων, των κοινών «σκουριών» από την εκκαμίνευση των μεταλλευμάτων . Πλήθος παλαιών μεταλλευτικών έργων (στοές, πηγάδια) και σημαντικές ποσότητες μεταλλουργικών εκκαμινεύσεων (σκουριές) σε σωρούς, απαντούν στο Στρατονικό όρος κύρια στο ανατολικό τμήμα. Οι κύριες παλαιές μεταλλευτικές εργασίες (στοές, πηγάδια) απαντούν στις υποπεριοχές Τούμπα Καραγιάννη (δυτικά της Ολυμπιάδας), Βίνα – Ζέπκο (ανατολικά της Ολυμπιάδας), περιοχή Στρατονίκης (Μ. Λάκκος, Μαύρες Πέτρες), Τσαρκιά Λάκκος (δυτικά των Σταγείρων), κ.ά. Με βάση ιστορικές πηγές και τα αποτελέσματα άμεσων και έμμεσων αναλύσεων και προσδιορισμών που έχουν γίνει στις παραπάνω σκουριές η έναρξη της δραστηριότητας εντοπίζεται στις αρχές της κλασσικής αρχαιότητας
Από το 1705 με σουλτανικό φιρμάνι, παραχωρήθηκε στους κατοίκους της περιοχής, το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων αργύρου. Παράλληλα στην περιοχή λειτουργούσε κρατικό νομισματοκοπείο. Με την εξόρυξη και την τήξη των θειούχων και των μαγγανιούχων μεταλλευμάτων, η περιοχή εξασφάλιζε χρυσό και ασήμι στην Μεγάλη Πύλη. Ο Belon μας μεταφέρει την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πληροφορία, της χρήσης στην περιοχή γερμανικής τεχνικής ορολογίας.
Η επωνυμία Μεταλλεία Κασσάνδρας εμφανίζεται το 1893 , χρονιά κατά την οποία η εκμετάλλευση της περιοχής παραχωρήθηκε σε Γάλλο-Οθωμανική εταιρεία με έδρα το Παρίσι. Η επωνυμία προφανώς οφείλεται στην τότε ονομασία του σημερινού Νομού Χαλκιδικής, Κασσάνδρα. Στα 600 περίπου καμίνια της περιοχής δούλευε μια πολυεθνική κοινότητα 6.000 εργατών, σε μία πρώιμη εκδοχή πενθημέρου καθώς οι Εβραίοι εργάτες είχαν αργία το Σάββατο ενώ οι Χριστιανοί την Κυριακή.
Ο 19ος αιώνας θα σημάνει για τα Μαδεμοχώρια , το πέρασμα από την αυτοδιοίκηση στην εξαρτημένη εργασία, κάτω από την εξουσία εταιρικής διοίκησης για την εκμετάλλευση των μεταλλείων. Στα καμίνια της εταιρείας είχαν επεξεργασθεί ως το 1900, 72.000 τόνοι μεταλλεύματος. Η επιχείρηση εκμεταλλευόταν τα δευτερογενή μεταλλεύματα μαγγανίου, των σιδηρούχων στρωμάτων των Μαύρων Πετρών, της Πιάβιτσας, του Μπασδεκίου και της Ολυμπιάδος. Στα 1901 άρχισε η επιφανειακή εκμετάλλευση του σιδηροπυρίτη στον Μαντέμ Λάκκο η οποία συνεχίστηκε ως το 1974, με υπόγεια κυρίως μέθοδο εκμετάλλευσης.
Στα 1920 τα μεταλλεία του Στρατωνίου περνούν στην προτελευταία σύγχρονη περίοδο εκμετάλλευσης. Την Γάλλο-Οθωμανική εταιρεία διαδέχεται η Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων . Η εταιρεία διέβλεψε εγκαίρως, την αναγκαιότητα ευρείας χρήσης λιπασμάτων για την ανάπτυξη της γεωργίας στην χώρα, και έτσι οδηγήθηκε στην αγορά μεταλλείων με στόχο την εξασφάλιση του θείου, της πρώτης ύλης για την παρασκευή τους. Αγοράζει τα μεταλλεία του Στρατωνίου, της Κύπρου, της Ερμιόνης, του Ωρωπού και της Κορώνης, και ιδρύει εργοστάσιο λιπασμάτων στην Δραπετσώνα.
Την περίοδο αυτή, οι εγκαταστάσεις στέγασης των εργαζομένων και οι απαραίτητοι χώροι κοινής εξυπηρέτησης βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή του μεταλλείου, χωροθετημένοι στο υψηλότερο σημείο με θέα στον κόλπο της Ιερισσού και κληροδοτήθηκαν στην ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων από την Γάλλο-Οθωμανική Εταιρεία. Η χωροθέτηση τους σχετίζεται άμεσα με το γεγονός ότι η μεταλλευτική δραστηριότητα εκείνη την εποχή περιοριζόταν στην παρακείμενη, κλειστή ωστόσο σήμερα στοά 323. Το σημερινό Στρατώνι αποτελούσε τότε ουσιαστικά την σκάλα φορτώσεως του μεταλλεύματος, το οποίο μεταφερότανε με ένα Decauville μήκους 6 χιλιομέτρων. Αυτό στα 1932 αντικαταστάθηκε από ένα σύστημα εναέριας μεταφοράς.
Καθώς η μεταλλευτική δραστηριότητα αυξάνεται καινούργιες εγκαταστάσεις, αποκλειστικά λειτουργικού χαρακτήρα, δημιουργούνται στο επίπεδο της μέχρι σήμερα κύριας στοάς 262. Πρόκειται για την μονάδα διανομής ηλεκτρικού ρεύματος και παρασκευής πεπιεσμένου αέρα, το μηχανουργείο, τα γραφεία και τα φυλάκια. Η ατμοκίνητη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος βρισκόταν στην παραλία του Στρατωνίου.
Η αρχή της εξέλιξης του Στρατωνίου σε οικισμό γίνεται με την Μικρασιατική καταστροφή, οπότε πρόσφυγες από το μεταλλευτικό χωριό Μπάλια-Μαντέμ, κοντά στον Ελλήσποντο εγκαθίστανται σε πρόχειρα παραπήγματα στο Στρατώνι. Προφορικές μαρτυρίες μας βεβαιώνουν ότι οι κάτοικοι της Μπάλιας έρχονταν για δουλειά στα μεταλλεία του Στρατωνίου πολύ πριν την Μικρασιατική καταστροφή. Μετά τον ισχυρό σεισμό του 1932 που κατέστρεψε πολλούς οικισμούς της ευρύτερης περιοχής, ανοικοδομούνται και στο Στρατώνι οι γνωστής τυπολογίας κατοικίες – πυρήνες υπό την καθοδήγηση του Υπουργείου Ανοικοδομήσεως. Κάποια δείγματα σώζονται έως και σήμερα.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η πλειοψηφία των μετοχών της ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων περιέρχεται στην ιδιοκτησία του Μποδοσάκη Αθανασιάδη, ο οποίος με την δραστηριότητα του τόνωσε ιδιαίτερα τον μεταλλευτικό κλάδο και ειδικότερα το Στρατώνι.
Στα 1970 η ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων κατασκεύασε στην παραλία του Στρατωνίου εργοστάσιο εμπλουτισμού και ξεκίνησε η παραγωγή μικτών θειούχων μεταλλευμάτων. Παράλληλα κατασκεύασε στο Στρατώνι συγκροτήματα διώροφων σε σειρά κατοικιών (110 στον αριθμό) για τους εργάτες καθώς και ανεξάρτητες μονοκατοικίες, πανταχόθεν ελεύθερες για το επιστημονικό προσωπικό.
Τον Φεβρουάριο του 1967 εγκαινιάστηκε η νέα σκάλα φορτώσεως η οποία κατασκευάστηκε σε χρονικό διάστημα μόλις 3 μηνών. Στα τέλη της δεκαετίας του 70 στην είσοδο του οικισμού, ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας κατασκεύασε τα γνωστά συμπλέγματα εργατικών κατοικιών της εποχής.
Ήδη από το 1960 η εταιρεία είχε παραχωρήσει στον Άγγλο lουλιανό Χάντερ το δικαίωμα εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων μαγγανίου στην Πιάβιτσα. Η μεταλλευτική δραστηριότητα του μαγγανίου εκφυλίζεται σταδιακά και παύει οριστικά στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Απομεινάρια του μεταλλείου Πιάβιτσας του Χάντερ (το εργοστάσιο εμπλουτισμού και ο νεραύλακας), βρίσκονται στην διαδρομή μεταξύ Σταγείρων και Νεοχωρίου, καθώς και οι ανοιχτές εκσκαφές εξόρυξης των μαγγανιούχων μεταλλευμάτων, έχοντας ωστόσο αφήσει στους επερχόμενους το όνομα του ιδιοκτήτη ως τοπωνύμιο.
Το κοίτασμα μολύβδου , ψευδαργύρου και χρυσού – αργύρου της Ολυμπιάδας εντοπίσθηκε κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1960 από την ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων, η παραγωγή στο μεταλλείο άρχισε το 1972 και συνεχίσθηκε μέχρι το 1995.
Στα 1976 κατασκευάστηκε στην Ολυμπιάδα το νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού, οπότε τα προϊόντα της εκεί μεταλλευτικής δραστηριότητας έρχεται έτοιμο προς φόρτωση στην σκάλα του Στρατωνίου. Σήμερα τα Μεταλλεία Κασσάνδρας έχουν περιέλθει στην εταιρία Ελληνικός Χρυσός Α.Ε., όπως και το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων και μεταλλευτικών δικαιωμάτων των Μεταλλείων Κασσάνδρας.
Η συμβολή των μετάλλων στην εξέλιξη του πολιτισμού μας καθίσταται σαφής και μόνο από το γεγονός ότι δύο πολύ σημαντικές ιστορικές χρονικές περίοδοι, πήραν το όνομα τους από τα μέταλλα, τα οποία καθόρισαν την εξέλιξη τους: πρόκειται για την εποχή του Χαλκού και την εποχή του Σιδήρου, δύο ορόσημα της ιστορίας του ανθρώπου.
Η ιστορία της μεταλλευτικής-εξορυκτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα είναι πλούσια, και η μεταλλευτική δραστηριότητα αποτελεί ένα σημαντικό οικονομικό τομέα που συμμετέχει με ποσοστό 4,5% περίπου στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν και συνιστά το 10,5% της αξίας των ελληνικών εξαγωγών.
Με δεδομένα τον οικονομικό, κοινωνικό και ιστορικό ρόλο που έχει διαδραματίσει στην Ελλάδα, η εξορυκτική-μεταλλευτική δραστηριότητα και την σημαντική μεταλλευτική κληρονομιά του Μαντέμ Λάκκου και γενικότερα των Μεταλλείων Κασσάνδρας, η πρόταση αξιοποίησης-δημοσιοποίησης της μεταλλευτικής κληρονομιάς της περιοχής κρίνεται εξαιρετικής σημασίας διότι απετέλεσε διαχρονικά την σημαντικότερη δραστηριότητα της περιοχής και συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη αλλά και στην κοινωνικό-πολιτισμική φυσιογνωμία της περιοχής.
Η ιστορία αλλά και η καθημερινή ζωή των ανθρώπων της περιοχής είναι στενά συνδεδεμένη με την λειτουργία των μεταλλείων από πολύ νωρίς. Η δημιουργία και υλοποίηση ενός πρότυπου μεταλλευτικού οικομουσείου θα επηρεάσει σημαντικά την αναπτυξιακή πορεία της περιοχής και ταυτόχρονα θα συμβάλλει στην διατήρηση της μεταλλευτικής κληρονομιάς της βορειανατολικής Χαλκιδικής.

Βιβλιογραφική αναφορά

1. Γ.Περαντώνης, Μικτά θειούχα μεταλλείων Κασσάνδρας Μ.Λάκκου και Ολυμπιάδας, Πρακτικά Ημερίδας: Ορυκτός Πλούτος Ν.Χαλκιδικής – Περιβάλλον, ΓΕΩΤΕΕ, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 113
2. Η συμμετοχή των Μαδεμοχωρίων στην επανάσταση του 1821 έχει σαν συνέπεια την εγκατάσταση στην περιοχή στρατιωτικού σώματος 10.000 ανδρών για την φύλαξη των μεταλλείων. Την συντήρηση της στρατιωτικής δύναμης υποχρεώνονται να αναλάβουν τα Μαδεμοχώρια. Έτσι στο δεύτερο μισό του 190υ αιώνα, τα μεταλλεία περνάνε σοβαρή κρίση από την οποία εξέρχονται με την ίδρυση της Γαλλο- Οθωμανικής εταιρείας με την επωνυμία Μεταλλεία Κασσάνδρας . Από το 1893 παραχωρούνται στην εταιρεία τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των μεταλλείων αντιμονίου, αργυρούχου μολύβδου και μαγγανίου.
3. Ήδη από το 1705 με σουλτανικό φιρμάνι, παραχωρήθηκε στους κατοίκους της περιοχής, το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων αργύρου. Παράλληλα στην περιοχή λειτουργούσε κρατικό νομισματοκοπείο. Στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας διαφυλάσσονται τα τεκμήρια του ορισμού των Μαδεμοχωρίων ως αυτοδιοικούμενης περιοχής.
4. Τα Μαδεμοχώρια ήταν 12 συνολικά: ειδικότερα ήταν οι οικισμοί Νεοχώρι, Στάγειρα, Στρατονίκη, Στρατώνι, ….
5. Η ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων όπως ονομάζονταν για συντομία, ιδρύθηκε στα 1909 στην Αθήνα από τους Νικόλαο και Άγγελο Κανελλόπουλο, Λυσίμαχο Χαρίλαο, Αλέξανδρο Ζαχαρίου, Λέοντα Οικονομίδη και Λεωνίδα Αραπίδη. Παρήγαγε οξέα για βιομηχανική χρήση, υπερφοσφωρικά λιπάσματα και σύντομα επεκτάθηκε και στην υαλουργία.
6. Το 1956 η ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων ίδρυσε Σχολή Μαθητείας και Επιμορφώσεως Στελεχών της εταιρείας στο Στρατώνι. Το 1966 η εταιρεία εξέδωσε το περιοδικό "Ο Κόσμος των Μεταλλείων» με αποκλειστικό σχεδόν κοινό τους εργαζόμενους της εταιρείας και τις οικογένειες τους, όπως φαίνεται από τα περιεχόμενα του πρώτου κιόλας τεύχους.