Καιρός να πούμε την Αλήθεια στο Κλίμα

Ας δεχτούμε λοιπόν ότι διανύουμε μια από αυτές τις περίοδους της γεωλογικής ιστορίας που οι κλιματικές συνθήκες αλλάζουν και μάλιστα σε βαθμό που απειλούν φυσικό και ζωϊκό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπινου είδους. Και το ερώτημα που τίθεται στην περίπτωση αυτή είναι πόσο ισχύει η σημερινή πρόσεγγισση που επιχειρείται στο θέμα της κλιματικής αλλαγής; Γιατί έχει επικρατήσει η άποψη ότι οι ανθρωπογενείς πηγές/εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έχουν την κύρια ευθύνη; Το σχετικό αποτέλεσμα που προκύπτει έχει καθαρά επιστημονική βάση, ανήκει στην κατηγορία της εικονικής πραγματικότητας στην οποία αρέσκεται η επικοινωνιολογική νομενκλατούρα, εξυπηρετεί την πολιτική σκοπιμότητα και συμφερον, ή είναι όλα αυτά μαζί που συντελούν στην σημερινή κατάσταση, και που εν τέλει καθοδηγούν την κοινή γνώμη; Είναι γεγονός ότι πολλές επιστήμες έχουν διαχρονικά ασχοληθεί, εξακολουθούν ακόμη και σήμερα και φυσικά θα συνεχίσουν να ασχολούνται με το κλίμα, με τον κλάδο της μετεωρολογίας να βρίσκεται κοντύτερα. Και με το δίκιο του αφού οι κλιματικές συνθήκες ενός τόπου διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τα καιρικά φαινόμενα που επικρατούν. Για παράδειγμα οι μουσώνες που συχνά και περιοδικά συνοδεύονται από βροχές χαρακτηρίζουν τις περιοχές του πλανήτη όπου επικρατεί τροπικό κλίμα. Αλλά βέβαια στην μελέτη του καιρού εντάσσονται και άλλοι παράμετροι και διαφοροποιήσεις που απαιτούν άλλες προσεγγίσεις πέρα αυτών στις οποίες αφορά η συγκεκριμένη παρέμβαση. Αλλά και άλλες επιστήμες όπως η γεωλογία, η βιολογία, η φυσική, η χημεία έχουν μελετήσει και ερμηνεύσει το κλίμα από την δική της η κάθε μια, μεθοδολογική οπτική γωνία. Και ενώ αυτή ήταν, λίγο πολύ η τάξη πραγμάτων, έχουν εδώ και μερικά χρόνια κάνει την εμφάνιση τους οι κλιματολόγοι, κατά το climatologists, μια και δεν ξέρω πως αλλιώς να τους ονομάσω, που έχουν βαλθεί να σταματήσουν την υπό διαπίστωση ακόμη κλιματική αλλαγή. Λόγω και της δημοσιότητας που δίνεται στο θέμα, η επιρροή τους παίρνει μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις σε όλα τα επίπεδα των πολιτικών αποφάσεων και διαμόρφωσης της οικονομικής ζωής. Όλες οι άλλες επιστημονικές προσεγγίσεις και ερμηνείες υποβαθμίζονται, απαξιώνονται και θεωρούνται εν πολλοίς αιρετικές. Το επιστημονικό τους δόγμα στηρίζεται στην σχεδόν μονοδιάστατη άποψη ότι η κλιματική αλλαγή και η υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλονται στο ανθρωπογενές διοξείδιο του άνθρακα, τελεία και παύλα. Και αυτό στην βάση κυρίως μοντέλλων και εμπειρικών προσεγγίσεων. Από την άλλη πλευρά, η πολυδιάστατη οικονομική δραστηριότητα που αναπτύσσεται γύρω από το κλίμα, και στον τομέα των άφθονων κονδυλίων που διατίθενται στην έρευνα, οδηγεί στην μεταπήδηση ερευνητών άλλων κλάδων στο συγκεκριμένο θεματικό πεδίο, αλλά και παραδοσιακά πανεπιστημιακά τμήματα να βαφτίζονται μέσα σε μια νύχτα αρμόδια και εξειδικευμένα στην κλιματική έρευνα. Και αν βέβαια κανένα πρόβλημα αν το ενδιαφέρον είναι μόνο επιστημονικό. Είναι όμως μόνο αυτό; Γιατί πέρα από τους άμεσα εμπλεκόμενους και ενδιαφερόμενους εντάσσονται στον κλιματικό «αγώνα» και διάφοροι παρείσακτοι, όπως επώνυμοι πολιτικοί, γνωστοί δημοσιογράφοι, δημοφιλείς καλλιτέχνες και άλλοι που προφανώς είδαν φως και μπήκαν. Είναι προφανές ότι η υπόθεση ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα, στην βάση κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα, μπορεί να προκαλέσει υπερθέρμανση του πλανήτη και γενικότερη κλιματική αλλαγή απαιτεί την εγκατάλειψη όλων όσων γνωρίζουμε από την ιστορία, την αρχαιολογία, τη γεωλογία, την φυσική, τη χημεία και την αστρονομία. Ρωτούν λοιπόν οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί, «αν οι φυσικές δυνάμεις οδήγησαν τις θερμοκρασίες στους ρωμαϊκούς και μεσαιωνικούς χρόνους, πώς ξέρουμε ότι οι ίδιες φυσικές δυνάμεις δεν προκάλεσαν την υπερθέρμανση του τέλους του 20ού αιώνα;», και απαντούν οι κλιματολόγοι, «το κλίμα αντιδρά σε οτιδήποτε το αναγκάζει να αλλάξει εκείνη τη στιγμή, οι άνθρωποι είναι πλέον η κυρίαρχη δύναμη». Ρωτούν οι γεωλόγοι, «Αν το διοξείδιο του άνθρακα καθοδηγεί τη θερμοκρασία, γιατί υπήρχαν προηγούμενες εποχές παγετώνων όταν η περιεκτικότητα σε διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας ήταν πολλές φορές μεγαλύτερη από ό,τι σήμερα;», και απαντούν οι κλιματολόγοι, «το κλίμα έχει αλλάξει μαζί με τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στο διάβα του γεωλογικού χρόνου». Ξαναρωτούν οι γεωλόγοι, «στο παρελθόν, η κλιματική αλλαγή δεν προκλήθηκε ποτέ από το διοξείδιο του άνθρακα. Γιατί θα έπρεπε τώρα να οφείλεται στο διοξείδιο του άνθρακα όταν η ατμοσφαιρική περιεκτικότητα σε διοξείδιο του άνθρακα είναι σχετικά χαμηλή;», και απαντούν οι κλιματολόγοι, «η ισχυρή επίδραση του διοξειδίου του άνθρακα έχει παρατηρηθεί από πολλές διαφορετικές μετρήσεις». Ρωτούν οι βιολόγοι, «το διοξείδιο του άνθρακα είναι φυτική τροφή, δεν είναι ρύπος και είναι παραπλανητικό μη επιστημονικό να μιλάμε για ρύπανση από άνθρακα», και απαντούν οι κλιματολόγοι, «μέσω των επιπτώσεων του στο κλίμα, το διοξείδιο του άνθρακα αποτελεί κίνδυνο για τη δημόσια υγεία και ευημερία, και επομένως χαρακτηρίζεται ως ατμοσφαιρικός ρύπος». Αναφέρουν στις μελέτες τους οι φυσικοί, «Τα ανθρωπογενή ηλεκτρομαγνητικά πεδία κυμαίνονται από εξαιρετικά χαμηλή συχνότητα (που σχετίζονται με προμήθειες ηλεκτρικής ενέργειας και ηλεκτρικές συσκευές) έως χαμηλή, μεσαία, υψηλή και εξαιρετικά υψηλή συχνότητα (που σχετίζονται κυρίως με την ασύρματη επικοινωνία). Οι πιθανές επιδράσεις αυτών των ανθρωπογενών ηλεκτρομαγνητικών πεδίων σε φυσικά ηλεκτρομαγνητικά πεδία, που όπως είναι γνωστό επηρεάζουν τον καιρό και το κλίμα, δεν έχουν μελετηθεί σωστά», και λογικά αναρωτιέται κανείς γιατί δεν έχει γίνει αυτό; Βάσιμες και έγκυρες λοιπόν οι ερωτήσεις, αλλά όχι το ίδιο πειστικές οι απαντήσεις. Το κλίμα πάντα άλλαζε και πάντα θα αλλάζει. Η στάθμη της θάλασσας άλλαζε πάντα. Οι παγετώνες έρχονται και φεύγουν. Η ζωή πάντα αλλάζει. Ο πλανήτης Γη είναι δυναμικός και εξελισσόμενος. Οι κλιματικές αλλαγές είναι κυκλικές και συχνά τυχαίες. Μέσα από τα δικά του μάτια ένας γεωλόγος, θα ανησυχούσε πραγματικά αν δεν υπήρχε καμία αλλαγή στη Γη με την πάροδο του χρόνου. Προκύπτει έτσι το ερώτημα, «υπό το πρίσμα των μεγάλων ραγδαίων φυσικών κλιματικών αλλαγών, πόσο πραγματική είναι η προσέγγιση που επιχειρείται, ότι οι άνθρωποι αλλάζουν το κλίμα;». Η τελευταία εποχή παγετώνων που κάλυπταν σχεδόν όλη την βόρεια Ευρώπη (Σχ. 1) ξεκίνησε την υποχώρηση της πριν από 10 000 χρόνια. Σε κάποια δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια μπορεί να υπάρξει εκ νέου αλλαγή του κλίματος , αλλά όπως συνέβη και πριν, είναι σίγουρο ότι οι άνθρωποι θα φέρνουν ελάχιστη ευθύνη για αυτό. Και για να μην μονοπωλείται και συντηρείται η ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος είναι αυτός που απειλεί να το αλλάξει, είναι «Καιρός να πούμε την Αλήθεια στο Κλίμα»!

Σχ. 1: Οι περιοχές του χάρτη με λευκό χρώμα δείχνουν την έκταση του στρώματος πάγου πριν από 22.000–20.000 χρόνια. Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που το τελευταίο στρώμα πάγου είχε τη μέγιστη έκτασή του στη βόρεια Ευρώπη. Ο Βόρειος Ατλαντικός καλύπτονταν περιοδικά από πάγο (γαλάζιο χρώμα), ενώ οι πιο νότιες θαλάσσιες περιοχές, όπως η Μεσόγειος, ήταν απαλλαγμένες από πάγο (μπλε χρώμα). Λόγω των παγετώνων, η στάθμη της θάλασσας ήταν σημαντικά χαμηλότερη από τη σημερινή. Για παράδειγμα, υπήρχε χερσαία σύνδεση μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας. Οι συνθήκες τούνδρας επικρατούσαν σε μεγάλο μέρος της κεντρικής Ευρώπης (καφέ χρώμα), και η νότια Ευρώπη καλυπτόταν από βλάστηση στέπας (ανοιχτό πράσινο χρώμα). Απεικόνιση: Anna Åberg & Hinayo Masaki, Geological Survey οf Sweden. https://www.sgu.se/om-geologi/ett-klimat-i-standig-forandring/klimatets-forandringar-over-tiden/

Βιώσιμες και ανθεκτικές αξιακές αλυσίδες ΟΠΥ με συμβολή στην αυτόνομη ενεργειακή οικονομία

Είναι πολύ σημαντικό για την ορθολογική αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ), οι αξιακές τους αλυσίδες (minerals value chains) να αποδίδονται με την πλήρη τους διάρθρωση και δομή, αλλά και στην σωστή παραγωγική τους διάσταση. Κάθε διαφοροποίηση ή απόκλιση από την ολοκληρωμένη λειτουργική τους παρουσία και εξέλιξη επηρεάζει την αποτελεσματική εφαρμογή περαιτέρω αναλύσεων σχετικών με τον κύκλο ζωής της παραγωγής, αλλά και αυτών που αναφέρονται στην προσέγγιση της ιχνηλασιμότητας. Ακόμη παραποιείται σε μεγάλο βαθμό η ακριβής αναγνώριση και προσδιορισμός των ρόων αποβλήτων συνολικά, τόσο αυτών που συνδέονται με τον μεταλλευτικό κύκλο, όσο και αυτών που προκύπτουν στο πλαίσιο της βιομηχανικής παραγωγής. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τον ελλειματικό τους χαρακτηρισμό τόσο από περιβαλλοντικής πλευράς, όσο και σε σχέση με την προοπτική και δυναμική κοιτασματολογικής τους αξιοποίησης. Είναι λοιπόν απαραίτητη η ολοκληρωμένη και πλήρης ανάπτυξη της αξιακής αλυσίδας των ΟΠΥ, κυρίως όταν αυτή καλείται να λειτουργήσει με τις πρακτικές της κυκλικής οικονομίας (Σχ. 1).

Σχ. 1: Η κυκλική προσέγγιση της αξιακής αλυσίδας ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ) έχει στην αφετηρία της την ολοκληρωμένη τελεσφόρηση του μεταλλευτικού κύκλου (mining life cycle), που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τις εκάστοτε βιομηχανικές εφαρμογές τελικών χρήσεων (End use manufacturing), καθώς και τις τυχόν περαιτέρω δυνατότητες ανακύκλωσης χρησιμοποιημένων προϊόντων (Recycling of End-of- Life/EoL products). Σε μια καθολική λοιπόν εξέλιξη της κάθε αξιακής αλυσίδας ΟΠΥ ξεχωριστά, η αρχή γινεται με την κοιτασματολογική έρευνα, και καταλήγει με τις εκάστοτε βιομηχανικές εφαρμογές. Πιο συγκεκριμένα, στην ανάντη πλευρά (upstream) της αλυσίδας βρίσκεται η κοιτασματολογική έρευνα με την εξόρυξη, το ενδιάμεσο της τμήμα (midstream) αποτελείται από τις εφαρμογές επεξεργασίας και η κατάντη πλευρά (downstream) περιλαμβάνει την βιομηχανοποίηση των τελικών χρήσεων. Η κοιτασματολογική έρευνα (mineral exploration) με την οποία ξεκινά ο μεταλλευτικός κύκλος (Σχ. 1), εντοπίζει τον κοιτασματολογικό στόχο, μελετά την οικονομική του γεωλογία και αναδεικνύει την οικονομοτεχνική του ετοιμότητα και προοπτική αξιοποίησης. Στην εξόρυξη (mining) που ακολουθεί εντάσσονται η διαμόρφωση του μεταλλείου και η λειτουργική διευθέτηση των υποδομών του. Οι εφαρμογές επεξεργασίας (processing) υλοποιούνται με την διεκπεραίωση τεχνολογιών εμπλουτισμού και μεταλλουργίας που παράγουν τις κατάλληλες πρώτες ύλες (raw materials) για κάθε βιομηχανική χρήση. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα των αξιακών αλυσίδων τεχνολογιών μπαταρίας λιθίου ηλεκτρικών αυτοκινήτων και μαγνητών νεοδυμίου ανεμογεννητριών. Στην πρώτη περίπτωση, την κοιτασματολογική έρευνα και εξόρυξη ΟΠΥ λιθίου, κοβαλτίου και γραφίτη που είναι απαραίτητες, διαδέχεται η εξαγωγική μεταλλουργική επεξεργασία στην βάση της οποίας παράγονται πρώτες ύλες (π.χ., ανθρακικό λίθιο ή/και οξέιδιο λιθίου, ανθρακικό κοβαλτίου, σφαιροποιημένος γραφίτης), στην μορφή που απαιτούνται από την βιομηχανία μπαταρίας (Σχ. 2). Στην περίπτωση των μαγνητών νεοδυμίου, την κοιτασματολογική έρευνα και εξόρυξη ΟΠΥ σπανίων γαιών διαδέχεται η εξαγωγική μεταλλουργική επεξεργασία στην βάση της οποίας παράγονται πρώτες ύλες (π.χ., οξείδια ή/και μέταλλα σπανίων γαιών), στην μορφή που απαιτεί η βιομηχανία μαγνητών (Σχ. 2).

Σχ. 2: Ολοκληρωμένες και βιώσιμες αξιακές αλυσίδες, που από την κοιτασματολογική έρευνα, την εξόρυξη και την επεξεργασία ΟΠΥ λιθίου, κοβαλτίου, γραφίτη, σπανίων γαιών, και άλλων, οδηγούν στην παραγωγή μπαταριών, μόνιμων μαγνητών και ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Στην βάση εφαρμογής πρακτικών κυκλικής οικονομίας, καθώς και της λειτουργίας βιώσιμων και ανθεκτικών άξιακών αλυσίδων ΟΠΥ, ιδιαίτερα σημαντική είναι η περιβαλλοντική διάσταση (π.χ., παρεμβάσεις αποκατάστασης και νέων χρήσεων γης), αλλά πάνω από όλα κυρίαρχο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προοπτική δευτερογενούς κοιτασματολογικής αξιοποίησης δυναμικών αποθεμάτων ροών αποβλήτων (waste flows/streams) που παράγονται, τόσο σε σχέση με τον μεταλλευτικό κύκλο όσο και με τα διάφορα στάδια βιομηχανικής δραστηριότητας. Είναι πλέον ευρύτερα αποδεκτό ότι οι δευτερογενείς πηγές ΟΠΥ (secondary mineral resources), όπως είναι τα στείρα εξόρυξης (waste rocks) και τα τέλματα εμπλουτισμού (processing tailings) που συνδέονται με τον μεταλλευτικό κύκλο, παρουσιάζουν ολοένα και μεγαλύτερο επενδυτικό ενδιαφέρον, κυρίως σε σχέση με την κοιτασματολογική επαναξιολόγηση εγκαταλειμμένων μεταλλευτικών περιοχών, η επανεκτίμηση των οποίων περιλαμβάνει πλέον και την δυνατότητα επαναξιοποίησης συσσωρευμένων ιστορικών μεταλλευτικών αποβλήτων (mining wastes). Στην ίδια κατηγορία δευτερογενών πηγών ΟΠΥ εντάσσεται και η προοπτική ανακύκλωσης «εν γένει» βιομηχανικών αποβλήτων (π.χ., ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απόβλητα) και χρησιμοποιημένων προϊόντων (π.χ. μπαταρίες, τηλεοράσεις, υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα). Να σημειωθεί εδώ ότι η για την κάλυψη της ζήτησης κρίσιμων ΟΠΥ, όπως σπάνιες γαίες, γάλλιο ή ίνδιο, η ανακύκλωση και άλλη σχετική δευτερογενής παραγωγή, συμβάλλουν ελάχιστα. Είναι προφανές ότι οι κοινωνίες που διαθέτουν σήμερα βιώσιμες και ανθεκτικές αξιακές αλυσίδες ΟΠΥ, έχοντας σε μεγάλο βαθμό τον έλεγχο της καθολικής τους εφαρμογής και εξέλιξης, είναι και βασικοί ρυθμιστές της νέας ενεργειακής οικονομίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Κίνα (μάλλον είναι και η μοναδική χώρα), που μέσα από παραγωγικά ολοκληρωμένες και αυτόνομες αξιακές αλυσίδες (εξόρυξη και επεξεργασία ΟΠΥ, τεχνολογική ανάπτυξη, βιομηχανική παραγωγή), επικρατεί γεωπολιτικά στην παγκόσμια αγορά (σχεδόν μονοπωλιακή εμπορική διακίνηση και προμήθεια) μπαταριών λιθίου και μαγνητών νεοδυμίου, και ελέγχει έτσι την πορεία προς την ενεργειακή μετάβαση.