Τα μεταλλεία Κασσάνδρας μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO; Γιατί όχι!

 

Ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει με την πρακτική άποψη ότι η προστασία και ανάδειξη της αρχαίας ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς είναι αναμφισβήτητα χρέος και υπόθεση όλων μας. Η αρχαιολογική προσέγγιση της, τόσο επιστημονικά όσο και μνημειακά είναι επτακτική και επιβεβλημένη. Από την άλλη πλευρά είναι γνωστό από όλο τον κόσμο, με την Ελλάδα να αποτελεί την πλέον χαρακτηριστική περίπτωση, ότι η μεταλλευτική δραστηριότητα συνυπήρχε πάντοτε με τις τέχνες και τα γράμματα, και αποτελούσε βασικό πλουτοπαραγωγικό τροφοδότη οικονομικής, πολιτιστικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Οι αρχαίοι έλληνες λοιπόν είχαν ήδη από τότε βάλει τις βάσεις και θέσει σε εφαρμογή τους τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης. Πόλεις, υποδομές, κοινωνίες, πολιτισμός, οικονομία, αμυντικές δαπάνες και ισχύς, όλα εξελισσόμενα μαζί, δίπλα και πολλές φορές μέσα σε μεταλλευτικές πριοχές. Η συνύπαρξη ήταν δεδομένη χωρίς να τίθεται ποτέ θέμα, για την ύπαρξη του ενός ή του άλλου, ή την προτίμηση του ενός από το άλλο.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (https://www.xrysoselladas.gr/ellinikos-chrysos-archaia-meta…) «Οι Θάσιοι, που ως το 463 π.Χ. είχαν στα χέρια τους το εμπόριο του χρυσού και του αργύρου του Παγγαίου, κέρδιζαν 200 με 300 τάλαντα το χρόνο, από τα οποία 80 από τη Θάσο, 80 από τη Σκαπτή Ύλη και τα υπόλοιπα από το Παγγαίο. Επίσης κατά τον Ηρόδοτο, ο Πεισίστρατος, τον 6ο αιώνα π.Χ., χάρη στα πλούτη που απέκτησε στα μεταλλεία του Παγγαίου κατά την εξορία του, ανακατέλαβε την εξουσία στην Αθήνα και στερέωσε την εξουσία του». Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Περί θαυμασίων ακουσμάτων» αναφέρει ότι στην περιοχή υπήρχε «χρυσίτις άμμος», καθώς και χρυσοφόρο χώμα («αχώνευτος γη, η το χρυσίον εκβάλλουσα»), απ’ όπου με τα πλυντήρια («χρυσοπλύσια») έβγαζαν το χρυσό , με μικρές σχετικά δαπάνες. Επίσης «ο Φίλιππος Β’ οργάνωσε τα μεταλλεία του Παγγαίου με πλήθος μεταλλευτικών έργων φτάνοντας, κατά τον Διόδωρο, την ετήσια παραγωγή χρυσού σε 1.000 τάλαντα». Αλλά και νοτιότερα, «τα μεταλλεία στην περιοχή του Λαυρίου είναι από τα αρχαιότερα μεταλλεία στον Ελλαδικό χώρο (https://www.ltcp.ntua.gr/history/). Η συστηματική εκμετάλλευσή τους αρχίζει με τη γέννηση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας από τον Κλεισθένη. Τα μεταλλεία του Λαυρίου υπήρξαν η κύρια πηγή πλούτου της Αθήνας κατά την κλασική εποχή (5ος και 4ος π.Χ. αιώνας)».

Στην ΒΑ Χαλκιδική οι εντυπωσιακές αρχαίες μεταλλευτικές στοές στην Βίνα και τον Ζέπκο αποτελούν από μόνες τους μοναδικά μνημεία μεταλλευτικής κληρονομιάς και πολιτιστικής δημιουργίας. Στο βιβλίο μου «Χαλιδική- Φτιαγμένη από Γη και Θάλασσα» (http://www.euromines.org/publications/halkidiki-forged-from-land-and-sea) αναφέρω: «Στη Χαλκιδική, οι ορυκτές πρώτες ύλες ήταν πάντα κοντά στον άνθρωπο και συνέβαλαν καθοριστικά στην εξέλιξή του. Εδώ ανακάλυψε ο Μέγας Αλέξανδρος τον Αριστοτέλη και οι Μακεδόνες τον χρυσό. Το Αριστοτελικό πνεύμα και ο χρυσός, κατέστησαν τον Αλέξανδρο Μέγα και τη Μακεδονία οικουμενική». Γράφω επίσης ότι «Θα πρέπει να κοιτάξουμε πίσω στο παρελθόν, αν θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα δυναμικό μέλλον». Ακόμη ότι «Αρκετά συχνά τίθεται το ερώτημα, γιατί οι αρχαίοι Έλληνες λειτουργούσαν τα μεταλλεία κοντά και δίπλα στις πόλεις που ζούσαν; Και πιο συγκεκριμένα γιατί τα αρχαία μεταλλεία Κασσάνδρας είχαν τις στοές τους μόλις μια ανάσα από τα αρχαία Στάγειρα; Πώς και για ποιο λόγο αργότερα τα Μαντεμοχώρια κυριάρχησαν στον αναπτυξιακό χάρτη της περιοχής; Η Χαλκιδική είναι μια περιοχή που μας δίνει πειστικές αλλά και αληθινές απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά. Πιο συγκεκριμένα, τα μεταλλεία χρυσού, αργύρου, μολύβδου, ψευδαργύρου, χαλκού και μαγγανίου της βόρειας Χαλκιδικής, στο Στρατώνι, την Ολυμπιάδα και αλλού, αποτέλεσαν τον κυρίαρχο «χρηματοδότη» του μακεδονικού βασιλείου και των εκστρατειών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην περιοχή σώζονται περισσότερα από 300 πηγάδια και περίπου 200.000 κυβικά μέτρα αρχαίων μεταλλουργικών υπολειμμάτων, των κοινώς λεγόμενων -σκουριών-, από την εκκαμίνευση των μεταλλευμάτων. Με βάση τις διαθέσιμες ιστορικές πηγές και τα αποτελέσματα άμεσων και έμμεσων αναλύσεων και προσδιορισμών, που έχουν γίνει στις αρχαίες σκουριές, η έναρξη της δραστηριότητας εντοπίζεται στις αρχές της κλασσικής αρχαιότητας. Χαρακτηριστικό και απόλυτα βέβαιο είναι πλέον το γεγονός ότι η εξόρυξη και η χρήση ορυκτών πρώτων υλών είχαν καθοριστική σημασία στην καθημερινότητα (δομικοί λίθοι), στον πολιτισμό (διακοσμητικά πετρώματα) και στην οικονομία (χρυσός, άργυρος, χαλκός) των αρχαίων Μακεδόνων. Αυτή η στενή και ανταποδοτική σχέση ήταν και ο βασικός λόγος που οι υποδομές κατεργασίας και τα ορυχεία βρίσκονταν πάντα στο άμεσο περιβάλλον των αστικών τους κέντρων. Ζωντανό παράδειγμα οι αρχαίες στοές της Βίνας που βρίσκονται μερικές εκατοντάδες μέτρα από τα αρχαία Στάγειρα και άλλες αρχαίες εγκαταστάσεις της περιοχής».

Αντί λοιπόν της επιλεκτικής προσέγγισης δια του αποκλεισμού, να γίνει προσπάθεια χαρακτηρισμού της σύνθετης αρχαιολογικής παρουσίας της εξορυκτικής δραστηριότητας, της Αριστοτελικής σκέψης και του Μακεδονικού πολιτισμού, στην περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής και των μεταλλείων Κασσάνδρας, σαν μνημείο παγκόσμιας μεταλλευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Μάλιστα σε συνδυασμό και με το γεγονός ότι η τρέχουσα και συνυπάρχουσα παραγωγική εκμετάλλευση ξαναζωντανεύει την «χρυσή» εποχή του μακρινού παρελθόντος, τότε που οι μεταλλικές ορυκτές πρώτες ύλες ήταν ο στυλοβάτης δημιουργίας, ανάπτυξης και κυριαρχίας της Μακεδονικής αυτοκρατορίας. Και για του λόγου το αληθές και την εφικτότητα πραγματοποίησης του σχετικού εγχειρήματος, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η καθιέρωση και ένταξη του ιστορικού μεταλλείου χαλκού-χρυσού-αργύρου, Falu gruva (https://www.falugruva.se/en/) στην Σουηδία, μεταξύ των 1073 μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που περιλαμβάνονται στην αντίστοιχη λίστα της UNESCO. Στο περιβάλλον του, αλλά και ευρύτερα πραγματοποιείται σήμερα εκτεταμένη κοιτασματολογική έρευνα από την Γεωλογική Υπηρεσία Σουηδίας (αντίστοιχης του ΙΓΜΕ), ενώ στα 50 χλμ απόσταση βρίσκεται το ενεργό μεταλλείο ψευδαργύρου-μολύβδου-αργύρου-χαλκού-χρυσού Garpenberg.

Οι άνθρωποι, οι σημερινοί άνθρωποι, εμείς δηλαδή, οφείλουμε να σεβόμαστε και να προστατεύουμε την ιστορία μας, προσπαθώντας να θέσουμε τις όποιες αξίες προκύπτουν σε ισορροπία με το υπαρξιακό μας παρόν και την σύντομη ζωή μας γενικότερα. Χρωστάμε πολλά στον πολιτισμό που κληρονομήσαμε, αλλά έχουμε πολύ μεγαλύτερο καθήκον να συμβάλλουμε στην δική μας εξέλιξη, στην προόδο της κοινωνίας που ανήκουμε, στην δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου και στην διασφάλιση μιας ποιοτικότερης ζωής για τις γενιές που έρχονται. Χωρίς ταμπού, ιδεοληπτικές σκοπιμότητες και στείρες αντιλήψεις. Όλα έχουν την δική τους ξεχωριστή σημασία και βαρύτητα, για αυτό και πρέπει να αντιμετωπίζονται από κοινού και μαζί γιατί έτσι μόνο μεγιστοποιείται το αναπτυξιακό όφελος που προκύπτει.

Αρχαία στοά εξόρυξης χρυσοφόρων μεταλλευμάτων που σώζονται ακόμη στην περιοχή Βίνας. Είναι χαρακτηριστική η μικρή κλίμακα και το περιορισμένο εύρος της εκμετάλλευσης που πιθανολογούν το μικρό ανάστημα των ανθρώπων, αλλά είναι ενδεικτικά και του γεγονότος ότι ακόμη και λεπτές φλέβες με ελάχιστο απόθεμα χρυσού συγκέντρωναν το ενδιαφέρον εξορυκτικής αξιοποίησης .

Το ιστορικό μεταλλείο Falu gruvan, περίπου 230 χλμ ΒΔ της Στοκχόλμης ένα από τα 15 σουηδικά μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που συγκατελέγονται στη σχετική λίστα της UNESCO.

ΤΟ ΝΤΑΜΑΡΙ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥ

Δημήτρης Κ. Κωνσταντινίδης, Δρ. Οικονομικής Γεωλογίας

Εισαγωγή

Ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η εξορυκτική βιομηχανία ορυκτών πρώτων υλών είναι η αποκατάσταση του χώρου, μέσα στον οποίο γίνεται η εκμετάλλευση, κυρίως η επιφανειακή, αφού κάθε εκσκαφή αφήνει μια μεγάλη τρύπα στο έδαφος. Στην καλύτερη περίπτωση προκαλεί αισθητική όχληση.  

Ωστόσο υπάρχουν πολλοί τρόποι για να αποκαταστήσουμε μια κοιλότητα, που «ξεμένει» στη γη μετά την εξόρυξη. Πριν 11 χρόνια η Post-Mining Alliance δημοσίευσε το βιβλίο της Georgina Pearman «Τα 101 πράγματα που μπορεί να κάνεις με μια τρύπα στη γη»¹, όπου περιγράφονται 101 έξυπνοι τρόποι για μια βιώσιμη αποκατάσταση τέτοιου χώρου. Από αυτό το βιβλίο άδραξα την ιδέα να παρουσιάσω εδώ το καλύτερο ίσως παράδειγμα της αναγέννησης ενός χώρου μετά την εξόρυξη, όπου από ένα «νταμάρι» αργιλοπυριτικού υλικού προέκυψαν οι Κήποι της Εδέμ, ένας «παράδεισος» στη γη και ένας πραγματικός θρίαμβος κοινωνικής και οικονομικής επιτυχίας.

ΟΙ ΚΗΠΟΙ της Εδέμ    

Η ιδέα για δημιουργία ενός μεγάλου συγκροτήματος αφιερωμένου στη φύση άρχισε πριν ακόμα κλείσει το λατομείο, η εκμετάλλευση του οποίου διάρκεσε 160 χρόνια. Το λατομείο βρισκόταν 5 χλμ. μακριά από την πόλη St Austell της Κορνουάλης (Εικ. 1).

Εικ. 1: Η γεωγραφική θέση του λατομείου St Austell (σημερινοί Κήποι της Εδέμ). Πηγή: Google maps.

Το λατομείο έμοιαζε με αυτό που συνήθως αποκαλούμε σεληνιακό τοπίο, όπως φαίνεται ξεκάθαρα στη Φωτ. 1. 

Φωτ. 1ː Το «σεληνιακό τοπίο»  του λατομείου πριν την έναρξη των εργασιών του Έργου της Εδέμ Πηγήː https://search.creativecommons.org/

Ο σχεδιασμός του έργου ξεκίνησε το 1996, ενώ η κατασκευή του δυο χρόνια αργότερα. Οι Κήποι της Εδέμ άνοιξαν τις πόρτες τους για το κοινό στις 17 Μαρτίου του 2001.  Έκτοτε τους επισκέφθηκαν πάνω από 26 εκατ. άνθρωποι. Τον Αύγουστο του 2002 ξεκίνησαν τα περίφημα μουσικά φεστιβάλ του με συναυλία του ροκ συγκροτήματος Pulp, ενώ αργότερα φιλοξενήθηκαν, μεταξύ άλλων, και οι Oasis, η Amy Winehouse (1983-2011), ο Paolo Nutini και οι Muse. 

Οι Κήποι της Εδέμ αποτελούνται από δύο τεράστια οικοδομήματα που συγκροτούνται από διασυνδεδεμένους κυψελοειδείς θόλους με προστατευτικά περιβλήματα (Φωτ. 2). Σε αυτά φιλοξενούνται 135.000 φυτά, που αντιπροσωπεύουν διάφορα οικοσυστήματα της παγκόσμιας χλωρίδας.

Φωτ. 2ː Πανοραματική άποψη των Κήπων της Εδέμ με τους τεράστιους κυψελοειδείς θόλους και τα

χιλιάδες είδη φυτών. Πηγή: https://search.creativecommons.org/

Τα μεγαλύτερα οικοδομήματα/οικοσυστήματα είναι:

1.     Το Τροπικό οικοσύστημα που καλύπτει 3,9 στρέμματα, ενώ έχει ύψος 55μ, πλάτος 100μ  και μήκος 200 μέτρα. Φιλοξενεί τροπικά φυτά, όπως μπανανόδενδρα, καφέ, καουτσούκ, γιγαντιαία μπαμπού και αμέτρητα άλλα είδη (Φωτ.3), ενώ διατηρείται σε τροπική θερμοκρασία και υγρασία, και

2.     Το Μεσογειακό «σπίτι» που καλύπτει 1,6 στρέμματα, ενώ έχει ύψος 35μ, πλάτος 65μ και μήκος 135 μέτρα. Στεγάζει φυτά της μεσογειακής ζώνης, όπως ελιές, αμπέλια, πορτοκαλιές, λεμονιές, κ.α., αλλά και διάφορες φιγούρες (Φωτ. 4).

Πρόκειται για τα μεγαλύτερα θερμοκήπια του κόσμου, μέσα στα οποία ο επισκέπτης θα συναντήσει τη χλωρίδα ολόκληρου του πλανήτη. Οι υπαίθριοι κήποι (εκτός οικοδομημάτων) αντιπροσωπεύουν τις εύκρατες περιοχές της υφηλίου με φυτά όπως τσάι, λεβάντα, λυκίσκο, κάνναβη και ηλιοτρόπια, καθώς και τοπικά είδη χλωρίδας. 

Φωτ. 3ː Μικρό τμήμα του τροπικού δάσους της Εδέμ με τα χαρακτηριστικά εξαγωνικά πάνελ. Πηγή: https://search.creativecommons.org/

Φωτ. 4ː Τμήμα του Μεσογειακού οικοσυστήματος, όπου μαινάδες χορεύουν μέσα στους αμπελώνες. Πηγή: https://search.creativecommons.org/

Οι καλυμμένοι θόλοι κατασκευάστηκαν από σωληνοειδή χάλυβα με εξωτερική επένδυση από κυρίως εξαγωνικά πάνελ κατασκευασμένα από θερμοπλαστικό ETFE (Ethylene tetrafluoroethylene), που έχει υψηλή αντοχή τόσο στη διάβρωση, όσο και σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών (Φωτ. 3). Το θερμοπλαστικό υλικό προτιμήθηκε από το γυαλί, που θα ήταν πιο βαρύ και ιδιαίτερα επικίνδυνο σε περίπτωση ατυχήματος (σπασίματος).

Ο ΠΥΡΗΝΑΣ

Ο λεγόμενος Πυρήνας είναι η τελευταία προσθήκη στις εγκαταστάσεις της Εδέμ που εγκαινιάσθηκε το Σεπτέμβρη του 2005. Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό κέντρο, που περιλαμβάνει αίθουσες διδασκαλίας και εκθεσιακούς χώρους, οι οποίοι έχουν σχεδιαστεί για να μεταδώσουν το κεντρικό μήνυμα της Εδέμ, δηλ. τη σχέση μεταξύ ανθρώπων, φυτών και φυσικών πόρων, στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης. Η οροφή του Πυρήνα (Φωτ. 5) φτιάχτηκε από καθαρό χαλκό. Ο χαλκός είναι βέβαια σχετικά ακριβός για μια στέγη, αλλά είναι υλικό ανθεκτικό, ελαστικό, εντελώς αδιάβροχο και με  μεγάλη διάρκεια ζωής. Επίσης, ο χαλκός είναι, εκτός από το χρυσό, από τα πιο αναγνωρίσιμα μέταλλα. Επιπλέον, σταδιακά η στέγη θα γίνει πράσινη (λόγω της οξείδωσης του χαλκού) και θα βρίσκεται σε αρμονία με το περιβάλλον, αφού η πράσινη σκεπή θα μοιάζει με τη φυλλωσιά ενός δέντρου.

Φωτ. 5ː Το εκπαιδευτικό κέντρο του «Πυρήνα» με τη στέγη από ατόφιο χαλκό.  Πηγή: https://search.creativecommons.org/

Μαθαίνω πηγαίνοντας εκεί που πρέπει να πάω²

Εκτός από την καινοτομία στην αποκατάσταση μιας τεράστιας εξορυκτικής τρύπας της γης, ο επισκέπτης των Κήπων της Εδέμ:

1.   Θα μάθει ότι τα τροπικά δάση καλύπτουν το 5% της επιφάνειας του  πλανήτη και είναι ζωτικής σημασίας για τον έλεγχο της θερμοκρασίας της γης, αφού απορροφούν το CO₂, ενώ δημιουργούν και πολλές βροχές.

2.   Θα εξερευνήσει ένα χαμένο κόσμο, ανάλογο του Ιντιάνα Τζόουνς ή του Ιουρασικού Πάρκου, όπου θα δει μια απίστευτη ποικιλία φυτών και θα αισθανθεί, όσο πουθενά αλλού, τη σχέση του με αυτά.

3.   Θα περπατήσει πάνω σε γέφυρες δεμένες με σχοινιά, σε μονοπάτια με ατμούς από τη τροπική ζέστη και υγρασία, θα περιπλανηθεί γύρω από καλύβες από μπαμπού  και έναν πραγματικό καταρράκτη (Φωτ. 6).

4.    Θα ανεβεί στο Τροπικό Παρατηρητήριο (Φωτ. 7), όπου θα απολαύσει μια εντυπωσιακά πανοραμική θέα του τροπικού δάσους της Εδέμ. Τα σκαλοπάτια μέχρι την πλατφόρμα του παρατηρητήριου είναι από πλέγμα για να βλέπει κανείς κάτω από τα πόδια του σε κάθε του βήμα. Η σκάλα που κουνιέται είναι απόλυτα ασφαλής!

Φωτ. 6: Ο καταρράκτης στο  τροπικό οικοσύστημα. Πηγή: https://search.creativecommons.org/

Φωτ. 7: Το παρατηρητήριο στο τροπικό οικοσύστημα. Πηγή: https://search.creativecommons.org/

Μετά θα ακούσει και θα δει πώς φτιάχτηκαν 83.000 τόνοι εδάφους για να φιλοξενήσουν πάνω από 135.000 φυτά. Εάν είναι παιδί, θα ενθουσιασθεί  πάνω στη γέφυρα με τα σύννεφα («εκρήξεις» ατμού). Σίγουρα θα απολαύσει ένα καφέ, με ή χωρίς σνακ, στα ξύλινα τραπέζια κάτω από τα δένδρα ή κάτω από τη στέγη από χαλκό και τέλος θα κοιτάξει για πολλή ώρα τον Άνθρωπο WEEE (Waste electrical and electronic equipment), μέχρι να συνειδητοποιήσει ότι είναι φτιαγμένος από απορρίμματα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών μηχανών, έχει ύψος 7 μέτρα και ζυγίζει 3,3 τόνους, που αντιστοιχούν στη μέση ποσότητα ηλεκτρονικών προϊόντων που κάθε ένας από εμάς πετάμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας (Φωτ. 8).

Φωτ. 8: Ο «άνθρωπος» από ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απορρίμματα. Πηγή: https://search. creativecommons.org/

Θα πεισθεί ότι το συγκρότημα της Εδέμ έφερε τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές στην περιοχή, αφού η επισκεψιμότητα του ξεπερνά το ένα εκατομμύριο το χρόνο και αποτελεί την κινητήρια δύναμη του τουρισμού της. Γιατί οι Κήποι της Εδέμ είναι από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του γεωτουρισμού, μιας μορφής προσέλκυσης  ντόπιων και αλλοδαπών επισκεπτών που αρχίζει να διαδίδεται σε όλο τον κόσμο. ‘Ύστερα από το κλείσιμο του για 3 μήνες λόγω της υγειονομικής κρίσης του COVID-19, ξανάνοιξε τις πόρτες του για το κοινό από τις 4 Ιουλίου 2020.

Τέλος, αν είναι νέος και ερωτευμένος, μπορεί να τελέσει το γάμο του σε ένα αναμφισβήτητα υπέροχο και ρομαντικό περιβάλλον.

Αντί άλλου κειμένου, συνδεθείτε και απολαύστε το μικρό ντοκιμαντέρ, μέσα από το οποίο θα γνωρίσετε καλύτερα το υπέροχο αυτό έργο, που αποδεικνύει πως μια απαίσια εκσκαφή στη γη μπορεί να μετατραπεί σε ένα «παράδεισο».

https://www.youtube.com/watch?v=f8unx8-pZxg

Αναφορές

[1] Georgina Pearman (2009): 101 things to do with a hole in the ground. Εκδότης Cornwall: Post-Mining Alliance.

2 Theodore Roethke, Αμερικανός ποιητής, 1908-1963.

Η εποχή του χαλκού επιστρέφει μαζί με την Ελλάδα

Μοντέλα αυτοί, τους κλιματολόγους εννοώ, μοντέλα και εμείς οι οικονομικοί γεωλόγοι.  Ούτε εμείς πιστεύουμε στα δικά τους αλλά όπως φαίνεται, ούτε αυτοί στα δικά μας. Άλλο τώρα αν αυτό δεν έχει κάποια πρακτική σημασία αφού τελικά αυτοί που αποφασίζουν, οι κυβερνήσεις δηλαδή, δέχονται στην πλειοψηφία τους την παρουσία της κλιματικής αλλαγής την οποία μάλιστα θέλουν να σταματήσουν (με το γνωστό σύνθημα Stop Climate Change), στη βάση κυρίως ανανεώσημων πηγών («ήπιων μορφών» το θεωρώ προσωπικά πιο δόκιμο) ενέργειας.  Αυτό που οι κλιματολόγοι και αρκετοί περιβαντολλόγοι, δεν εννούν να καταλάβουν, και για το οποίο οι περισσότεροι πολιτικοί δεν έχουν πάρει ή δεν θέλουν να πάρουν χαμπάρι, είναι το γεγονός ότι όλες οι τεχνολογίες και οι υποδομές που κάνουν εφικτή την πορεία προς την λεγόμενη πράσινη ενέργεια, αλλά και την βίωσιμη ηλεκτροκίνηση, στηρίζονται στην χρήση ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ). Οι όποιες εφαρμογές στην κατεύθυνση ολοκληρωμένης υλοποίησης σχετικών αλυσίδων αξίας (π.χ. βιομηχανίες μπαταρίας λιθίου και ηλεκτρικών αυτοκινήτων, κατασκευή ανεμογεννητριών) δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς πρόσβαση και προμήθεια των διαρκώς αυξανόμενων ποσοτήτων ΟΠΥ που απαιτούνται (energy transition toward a low-carbon economy is very raw material-intensive).

Ας πάρουμε λοιπόν το παράδειγμα του χαλκού, της συμβατικής θα λέγαμε αυτής ΟΠΥ που συνδέεται με τις νέες ενεργειακές τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτροκίνησης. Ένα από τα μοντέλα των κλιματολόγων συνδέεται με τον στόχο που αποβλέπει στην συγκράτηση αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από 2 βαθμούς κελσίου μέχρι το 2050.  Για να μπορέσει να συμβεί αυτό οι ανάλογες ενεργειακές τεχνολογικές παρεμβάσεις που απαιτούνται, όπως προβλέπεται από το αντίστοιχο μοντέλο οικονομικής γεωλογίας, θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν το 89,4 % των παγκόσμιων αποθεμάτων χαλκού που ήταν γνωστά το 2010. Εκτιμάται επίσης ότι η σχετική κατανάλωση χαλκού στο διαστημα 2010-2050 θα ανέλθει στο 130,7% των αποθεμάτων αυτών. Η εξέλιξη αυτή θα οδηγήσει σταδιακά στην εξάρτηση της Ευρώπης αλλά και της Κίνας από «εξωτερικές» κοιτασματολογικές πηγές χαλκού. Σε ότι φορά σε άλλες ΟΠΥ μπαταρίας,  για την επίτευξη του κλιματικού/θερμοκρασιακού στόχου μέχρι το 2050, θα χρειαστεί να χρησιμοποιηθεί το 43% των γνωστών αποθεμάτων νικελίου στον κόσμο το 2010, το 75% των αντίστοιχων λιθίου και μεταξύ 68,5%-93,6% αυτών του κοβαλτίου, ανάλογα με τον τύπο της χαμηλού ή υψηλού κοβαλτίου μπαταρίας που θα επικρατήσει.  Σε κάθε περίπτωση ο χαλκός με το περίπου 90% αποτελεί την πιο κρίσιμη και αναγκαία ΟΠΥ για να μπορέσει ο στόχος των 2 βαθμών κελσίου να πραγματοποιηθεί.

Στην Ελλάδα ο χαλκός ξεχωρίζει για την ισχυρή κοιτασματολογική του παρουσία και δυναμική, γεγονός που  δημιουργεί πολλά ερωτηματικά και απορίες γύρω από την ανυπαρξία μεταλλευτικής του αξιοποίησης και παραγωγής. Στο κοίτασμα των Σκουριών τα μετρημένα και ενδεικτικά αποθέματα περιεχόμενου μεταλλικού χαλκού ανέρχονται περίπου σε 1,3 εκ τόνους, ενώ υπάρχουν άλλοι 600.000 τόνοι τεκμαρτών αποθεμάτων χαλκού. Τα αποθέματα δηλαδή όλων συνολικά των κατηγοριών ανέρχονται περίπου σε 2 εκ τόνους μεταλλικό χαλκό.  Μεταλλευτικό ενδιαφέρον προκύπτει επίσης στα κοιτασματολογικά συστήματα χαλκού σε περιοχές (Αντιγόνεια, Μυλοχώρι, Γερακαριό, Βάθη, Ποντοκερασιά) του Κιλκίς με τα δυναμικά αποθέματα να προσεγγίζουν και ενδεχόμενα να ξεπερνούν το 1 εκ τόνους σε μεταλλικό περιεχόμενο χαλκού. Δυστυχώς πότε η κυβερνητική ιδεοληψία, ατολμία και λαϊκισμός, και πότε η επενδυτική αδυναμία και ανεπάρκεια, έχουν στερήσει την δυνατότητα της χώρας να είναι σήμερα ένας από τους σπουδαιότερους και μεγαλύτερους παραγωγούς χαλκού στην Ευρώπη. Το άξιζε και μπορούσε αντικειμενικά, αλλά δυστυχώς δεν έγινε ποτέ λόγω της γνωστής ελληνικής νοοτροπίας που καταδιώκει και εμποδίζει εδώ και δεκαετίες την ορθολογική ανάπτυξη μας. Ανακολουθία, προχειρότητα, έλλειψη στρατηγικής και σχετική αποφασιστικότητα για την υλοποίηση της, απουσία αξιόπιστης επιχειρηματικότητας και επενδυτικού περιβάλλοντος, ανυπαρξία επιτελικού σχεδιασμού και επιχειρησιακού ελέγχου, έντονη παρουσία πολιτικού παρεμβατισμού, απροσδιόριστη προσέγγιση και χαρακτηρισμός κοινωνικού οφέλους και δημόσιου συμφέροντος. Και βέβαια είναι τραγικό και συνάμα παράδοξο και απαράδεκτο το γεγονός ένα δυναμικό κοίτασμα της μεταλλευτικής κλάσης των Σκουριών να παραμένει στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα με αβέβαιο το παραγωγικό του μέλλον. Εκεί δηλαδή που εδώ και χρόνια θα έπρεπε να υπάρχει να μεταλλείο, συντηρείται απλά μια εργοταξιακή λειτουργεία (υπό-).  Και εξακολουθεί να είναι επίκαιρο το ίδιο πάντα ερώτημα σχετικά με το έργο των Σκουριών. Υπάρχει προοπτική για κάποια μορφή εκμετάλλευσης του; Ποιο είναι το σχετικό χρονοδιάγραμμα, λαμβάνοντας υπόψη την θεαματική αύξηση ζήτησης του χαλκού στα επόμενα 30 και πλέον χρόνια;

Η χώρα μας έχασε και εξακολουθεί να χάνει πολλές νέες αναπτυξιακές προκλήσεις και ευκαιρίες, όπως αυτή της γενικότερης αξιοποίησης των ΟΠΥ της. Σαφώς και ο τουρισμός είναι πρωταγωνιστής και σπουδαίο οικονομικό κεφάλαιο για την Ελλάδα. Όμως σε περιόδους όπως αυτή που διανύουμε τώρα γίνεται φανερό ότι μια εθνική οικονομία, και μια κοινωνία προόδου και ευημερίας χειάζονται περισσότερες παραγωγικές δραστηριότητες και πυλώνες ανάπτυξης που η καθεμία ξεχωριστά και όλες μαζί θα στηρίζουν την βιωσιμότητα του ΑΕΠ. Η Ισπανία και η Πορτογαλία το κατάλαβαν και ανοίγουν το ένα μεταλλείο μετά το άλλο παρακολουθώντας από κοντά τις εξελίξεις.  Στην μεταλλευτική περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής, όπου βρίσκονται τα γνωστά μεταλλεία Κασσάνδρας, η επιφανειακή εξόρυξη του Μαντέμ Λάκκου ξέκινησε στις αρχές του 1900, ενώ η έναρξη του μεταλλείου Ολυμπιάδας έγινε στις αρχές του 1970. Το τελευταίο ξεκίνημα  μεταλλείου ήταν αυτό του νικελίου στην Καστοριά στην είσοδο του 1990. Έκτοτε δεν έχει υπάρξει νέο μεταλλευτικό κέντρο στη χώρα μας. Αντί λοιπόν κάθε φορά που έχουμε οικονομικό πρόβλημα να λέμε ότι φταίνε οι Γερμανοί, οι Φινλανδοί, οι Σουηδοί και η Ευρώπη, είναι καλύτερα να αρπάζουμε την όποια αναπτυξιακή ευκαιρία παρουσιάζεται από τα μαλλιά αντί να την αφήνουμε στην τύχη της. Γιατί όλες αυτές οι χώρες που εκ των πραγμάτων έχουν καλύτερες οικονομίες από την δική μας ακριβώς αυτό κάνουν.

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S092134492030389X

Αύξηση κατανάλωσης του χαλκού σε εκ τόνους ανά έτος, και σχετικές χρήσεις (Seck et al, 2020)

Αύξηση κατανάλωσης χαλκού σε εκ τόνους ανά χρόνο, αριστερά, και σε κιλά κατά κεφαλήν, δεξιά. Η κόκκινη γραμμή αναφέρεται στην αύξηση χαλκού που απαιτείται για την συγκράτηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2 βαθμούς κελσίου (Seck et al, 2020)

Author links open overlay panel

Gondia Sokhna Seck, Emmanuel Hache, Clément Bonneta, Marine Simoëna, Samuel Carcanague (2020): Copper at the crossroads: Assessment of the interactions between lowcarbonenergy transition and supply limitations. Resources, Conservation and Recycling, Volume 163, 105072