Βιώσιμος ορυκτός πλούτος σημαίνει πράσινη ανάπτυξη

Η τρεις πυλώνες της Πρωτοβουλίας για τις Πρώτες Ύλες (ΠΠΥ) επανέφεραν τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΟΠΥ) στο επίκεντρο της αναπτυξιακής ατζέντας της Ευρώπης. Στην διαδικασία εξειδίκευσης και εφαρμογής στρατηγικών επιλογών για την ολοκληρωμένη αξιοποίηση των πρωτογενών και δευτερογενών κοιτασματολογικών πηγών της Ευρώπης, εκδόθηκαν δύο τεχνικές εκθέσεις με κατευθυντήριες γραμμές και όρους για τα κράτη μέλη. Η πρώτη, στην οποία ήμουν και εγώ προσωπικά συντάκτης, ανέδειξε τις βέλτιστες πρακτικές για τον εξορθολογισμό των συνθηκών εκμετάλλευσης των ΟΠΥ της Ευρώπης, ενώ η δεύτερη διαχώρισε και χαρακτήρισε 14 ορυκτά σαν κρίσιμα για την Ευρώπη. Αυτή την περίοδο βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης για την ανάδειξη και δρομολόγηση Ευρωπαϊκών συμπράξεων καινοτομίας σχετικά με την βιώσιμη αξιοποίηση του Ορυκτού Πλούτου της Ευρώπης. Το ευρωπαϊκό έργο ProMine, στο οποίο συμμετέχει και η χώρα μας, στοχεύει στην αποθεματική αύξηση των διαθέσιμων πρωτογενών και δευτερογενών πηγών ΟΠΥ της Ευρώπης μέσα από εφαρμογές καινοτόμων τεχνολογιών κοιτασματολογικής έρευνας και περιβαλλοντικής διαχείρισης, σε συνδυασμό με την παραγωγή νανο-προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Σήμερα η εξορυκτική και μεταλλευτική δραστηριότητα διαθέτει κατάλληλες τεχνολογίες για να ελαχιστοποιεί και να λύνει τα προβλήματα που δημιουργεί. Σ’ αυτό συμβάλλουν επίσης τα αυστηρά κανονιστικά μέτρα και οι οδηγίες καθώς και οι επιμέρους πολιτικές που έχουν θεσπισθεί από την Ε.Ε. και οι οποίες βέβαια οφείλουν να εφαρμόζονται και να τηρούνται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Οδηγία για την διαχείριση των μεταλλευτικών αποβλήτων που από το 2006, μαζί με την έκθεση για τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές, αποτελούν πλέον σημαντική δέσμευση και υποχρέωση για την παραγωγική λειτουργία κάθε εξορυκτικού έργου.

Ανήκω σε αυτούς που εδώ και 20 χρόνια πιστεύουν στην προοπτική αξιοποίησης του ελληνικού Ορυκτού Πλούτου, και αυτό δεν αποτελεί μια θεωρητική και αποσπασματική προσέγγιση, αλλά είναι αποτέλεσμα συστηματικής και μεθοδολογικής ενασχόλησης με εργασίες πεδίου, εργαστηριακές αναλύσεις και μελέτες οικονομικής γεωλογίας, στο πλαίσιο υλοποίησης έργων κοιτασματολογικής έρευνας σε πολλές περιοχές της Β. Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης της ΒΑ Χαλκιδικής, όπου με τις σημερινές τιμές και τα εμπορεύσιμα μέταλλα και προϊόντα εμπλουτισμού που θα προκύψουν η συνολική αξία των γνωστών μεταλλευμάτων ξεπερνά τα 13 δισ. ευρώ. Γνωρίζω γενικά ότι το βεβαιωμένο μεταλλευτικό δυναμικό, αλλά πολύ περισσότερο τα προγνωστικά και «εν δυνάμει» κοιτασματολογικά αποθέματα, αποτελούν μία βιώσιμα αξιοποιήσιμη και ανταγωνιστική πλουτοπαραγωγική πηγή για την Ελλάδα, ικανή να αλλάξει γρήγορα και αποτελεσματικά τα αναπτυξιακά της δεδομένα, προσδίδοντας μεταξύ άλλων χαρακτηριστικά υψηλής προστιθέμενης αξίας στην περιφερειακή οικονομία και την τοπική κοινωνία. Σε κάθε περίπτωση σε πολύ λίγα σημεία του πλανήτη, ή αν θέλετε πολύ λίγες χώρες, θα άφηναν αναξιοποίητα ανάλογα μεταλλευτικά μεγέθη ή ακόμη και λιγότερο πλούσια κοιτάσματα, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με την έντονη παραγωγική εκμετάλλευση μικρότερων κοιτασμάτων που παρατηρείται στην Σουηδία και την Φινλανδία. Το πρόβλημα σήμερα δεν είναι τόσο η διαχείριση και αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων αλλά ο εντοπισμός κοιτασμάτων με πλούσιο μεταλλευτικό δυναμικό που διασφαλίζει εκμεταλλεύσιμα αποθέματα.

Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) συνιστά ένα ολοκληρωμένο εργαλείο επιστημονικών, μεθοδολογικών και διοικητικών προσεγγίσεων που καλούνται να διαμορφώσουν και να καθορίσουν το πλαίσιο ορθολογικής και της βέλτιστης δυνατής αξιοποίησης ενός κοιτάσματος, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγικής λειτουργίας, αλλά και των διαδικασιών αποτελεσματικού ελέγχου, παρακολούθησης και αποκατάστασης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Είναι πολύ πιθανό μια ΜΠΕ να μην απαντά πειστικά σε όλα τα ζητήματα και προβλήματα στα οποία αναφέρεται. Το περιεχόμενο της όμως αναδεικνύει αξιόπιστους και παράλληλα πρακτικούς μηχανισμούς που δίνουν την δυνατότητα λειτουργικών διαφοροποιήσεων και αλλαγών, τεχνολογικών παρεμβάσεων και δυναμικών λύσεων, με στόχο την διαρκή βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας και της διαχείρισης του περιβάλλοντος. Άλλωστε η όποια ανθρωπογενής δραστηριότητα, αναπτυξιακό πρόγραμμα ή βιομηχανικό έργο, συνοδεύονται από προβλήματα και αστοχίες που απαιτούν καθημερινή επαγρύπνηση και αποτελεσματικές λύσεις. Τα προβλήματα υπάρχουν ή δημιουργούνται και εμείς είμαστε εδώ (επιστήμονες, εργαζόμενοι και πολίτες) για να τα αντιμετωπίζουμε. Και βέβαια υπάρχει και η θέσπιση αυστηρών περιβαλλοντικών όρων, των οποίων η τήρηση επιβάλλεται να ελέγχεται, σε όλη την διάρκεια της μεταλλευτικής δραστηριότητας για να θωρακισθεί με τον τρόπο αυτό ακόμη περισσότερο το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον της περιοχής.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η διαπίστωση σταδιακής βελτίωσης συγκεκριμένων περιβαλλοντικών δεικτών στην περίπτωση παραγωγικής λειτουργίας του μεταλλείου Μαύρων Πετρών και των εγκαταστάσεων Στρατωνίου, στη βάση των περιβαλλοντικών όρων που επιβλήθηκαν, την τήρηση των οποίων ανέλαβε να ελέγχει και να παρακολουθεί ανεξάρτητη επιστημονική επιτροπή πλαισιωμένη από εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης και της εταιρίας.

Είναι γεγονός ότι η εξορυκτική και μεταλλευτική δραστηριότητα έχουν στο παρελθόν δημιουργήσει και επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Αυτό συνέβαινε βέβαια και με άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες, αφού όλες εντάσσονταν και ήταν μέρος ενός στρεβλού αναπτυξιακού μοντέλου με χαρακτηριστικά ανορθόδοξης εκμετάλλευσης, κακών εργασιακών συνθηκών και έλλειψης μέτρων και ελέγχου στα θέματα περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει σήμερα ή τουλάχιστον η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου γίνεται με άλλους διαφορετικούς όρους που επιβάλλουν τον σεβασμό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον και υπηρετούν με βιώσιμο τρόπο ένα μοντέλο ανάπτυξης, που εμείς επιλέξαμε και τελικά καταλήξαμε, για να μπορεί να ανταποκρίνεται στις καθημερινές ανάγκες και απαιτήσεις που έχουμε. Όπως προανέφερα σε ότι αφορά στην μεταλλευτική δραστηριότητα, σαν ευρωπαίοι πολίτες διαμορφώσαμε ένα πλαίσιο με θεσμούς, κανονισμούς, μέτρα και νέες τεχνολογίες για να διασφαλίσουμε τη δυνατόν αρτιότερη παραγωγική της λειτουργία. Ακόμη, δημιουργήσαμε νέες επαγγελματικές κατευθύνσεις στην ανώτατη εκπαίδευση για να υποστηρίξουμε επιστημονικά όλες τις νέες προκλήσεις και απαιτήσεις που προκύπτουν και διαμορφώνονται από τις νέες θεσμικές και λειτουργικές συνθήκες της μεταλλευτικής παραγωγής. Γεωλόγοι με γνώσεις στις νέες τεχνολογίες κοιτασματολογικής και περιβαλλοντικής έρευνας, περιβαλλοντολόγοι και τεχνολόγοι περιβάλλοντος, μηχανικοί μεταλλείων και μεταλλειολόγοι με γνώσεις στα σύγχρονα μεταλλευτικά έργα, μεταλλουργοί και χημικοί μηχανικοί με γνώσεις στις καινοτόμες τεχνολογίες, πολιτικοί μηχανικοί με ειδικότητα στα περιβαλλοντικά έργα και άλλες ειδικότητες από άλλες βαθμίδες εκπαίδευσης, μαζί με την παρουσία μιας νέας γενιάς μεταλλωρύχων. Όλο αυτό το νέο επιστημονικό και εργασιακό δυναμικό γνώσης και πολυδιάστατων ικανοτήτων και δεξιοτήτων το δημιουργήσαμε για να συνεχίζουμε να διανύουμε την τρέχουσα αναπτυξιακή εξέλιξη με ορθολογιστικό, τεκμηριωμένο και ρεαλιστικό τρόπο. Άλλωστε τα προβλήματα, οι κίνδυνοι, το περιβάλλον δεν είναι μόδα ούτε μπορούν να αποτελούν αντικείμενα πολιτικής εκμετάλλευσης, πυρήνων εξουσίας στην δημόσια διοίκηση ή μικρής κλίμακας σκοπιμοτήτων. Εκτός και αν απορρίπτουμε την επιστημονική γνώση, οπότε είναι λάθος που υπάρχουν οι προαναφερόμενες ειδικότητες και άρα είτε τις καταργούμε αύριο ή αφήνουμε το εκπαιδευτικό σύστημα να παράγει ανέργους. Όπου και αν κοιτάξει κανείς σήμερα, πολύ δύσκολα θα διαπιστώσει περιπτώσεις στις οποίες ενεργά μεταλλευτικά κέντρα δημιουργούν κάτω από κανονικές συνθήκες λειτουργίας ανεξέλεγκτες ή μη αντιστρέψιμες επιπτώσεις στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Αντίθετα τα εγκαταλειμμένα μεταλλεία αποτελούν συχνά πηγές ρύπανσης για τους περιβάλλοντες φυσικούς αποδέκτες. Οι λόγοι είναι αυτονόητοι και δεν χρειάζεται να διευκρινισθούν περαιτέρω.

Στην περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής η προγενέστερη μεταλλευτική δραστηριότητα άφησε αρκετά ανοικτά προβλήματα που σταδιακά βρίσκουν την λύση τους, όχι μόνο γιατί αυτό επιβάλλεται αλλά γιατί μπορούν και πρέπει να λυθούν. Από την άλλη πλευρά με μια απλή παρατήρηση μπορεί να πει κανείς ότι ο χαρακτηρισμός της περιοχής σαν μεταλλευτικής έχει κατά κάποιο τρόπο συμβάλλει στην διαφύλαξη και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, με την σημερινή έκταση του πράσινου και του δάσους. Δεν έχει παρά να δει κανείς την κατάληψη των ακτών από το Στρατώνι μέχρι την Ιερισσό και τα Νέα Ρόδα με κάθε είδος οικισμών. Άραγε αυτή είναι η πολυδιαφημιζόμενη τουριστική ανάπτυξη? Αλήθεια πόσες θέσεις εργασίας δημιουργεί? Ποια είναι η προστιθέμενη κοινωνική και οικονομική αξία? Ποιες και πόσες ευκαιρίες απασχόλησης προσφέρει στους νέους επαγγελματίες μεταξύ των οποίων η ανεργία καλπάζει και προβλέπεται να αγγίξει το 1 εκ. μέχρι τέλος του χρόνου? Προσωπικά πιστεύω στην πολυδιάστατη αναπτυξιακή προοπτική μιας περιοχής με την δυνατότητα να αξιοποιεί όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει. Παραδείγματα πετυχημένων συνδυασμών υπάρχουν πολλά και στην Ελλάδα και αλλού, όπως στην Ισπανία, Στην Πορτογαλία και Στην Φιλανδία. Στην τελευταία το μεταλλείο χρυσού στο Κίτιλε συνυπάρχει και είναι μετά δύο χρόνια παραγωγικής λειτουργίας, ήδη ανταγωνιστικό με την εδώ και χρόνια εδραιωμένη τουριστική βιομηχανία του Αϊ Βασίλη στην ίδια περιοχή.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι σκεπτόμενοι άνθρωποι και οι πραγματικά ενδιαφερόμενοι πολίτες μπορούν να διαμορφώσουν εμπεριστατωμένη άποψη και να συμβάλλουν καθοριστικά και ουσιαστικά στην λειτουργική βελτίωση ενός μεταλλευτικού έργου. Συχνά όμως περιορίζονται σε μια προκατηλλειμένη αρχική εντύπωση και εκτίμηση στοιχείων, και σε ένα προδεδικασμένο τελικό αποτέλεσμα. Αποφεύγουν να αναφέρονται στο ενδιάμεσο και κυριότερο στάδιο στο οποίο εντάσσονται τα μέτρα πρόληψης, οι μέθοδοι παραγωγής, η συστηματική παρακολούθηση και έλεγχος των περιβαλλοντικών παραμέτρων, οι τεχνολογίες διαχείρισης του περιβάλλοντος. Ακριβώς δηλαδή στα θέματα αυτά που απαιτείται εξειδικευμένη γνώση και επιστημονική τεκμηρίωση. Γενικά στις προσεγγίσεις που εκδηλώνονται υπάρχουν αντιδρώντες που προβάλλουν υποθέσεις βάση ενός συγκεκριμένου κινδυνολογικού πλαισίου και εικονικών σεναρίων, οι διαφόρων ειδικοτήτων επιστήμονες που ερμηνεύουν επιλεκτικά και σε θεωρητική βάση τα στοιχεία, και οι σχετικοί και άμεσα εμπλεκόμενοι επιστήμονες που παρουσιάζουν την πραγματική κατάσταση και τα στοιχεία που μπορούν να αξιοποιηθούν πρακτικά και αποτελεσματικά. Γενικά οι αντιδρώντες συμπεριφέρονται σαν αυτούς που διαβάζουν με το παραμικρό το βιβλίο του γιατρού και καταλήγουν κάθε φορά στην χειρότερη διάγνωση, αγνοώντας τις απόψεις των ειδικών για τις δυνατότητες θεραπείας και αντιμετώπισης του εκάστοτε προβλήματος.

Είναι βέβαιο πως η καθυστέρηση στην αξιοποίηση βιώσιμων πλουτοπαραγωγικών πηγών, όπως είναι τα ορυκτά αφαιρούν την δυνατότητα της χώρας να αλλάξει ριζικά τα σημερινά αναπτυξιακά της δεδομένα εκμεταλλευόμενη τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα.

Τέλος, όπως εύκολα προκύπτει από τα παραπάνω, η αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου δημιουργεί ανταγωνιστική οικονομία, προσφέρει σταθερή απασχόληση και προστατεύει το περιβάλλον. Με άλλα λόγια διασφαλίζει με απόλυτο τρόπο τους όρους της Βιώσιμης ή όπως ορισμένοι αρέσκονται να αποκαλούν Πράσινης Ανάπτυξης.