Μεταλλεία Χαλκιδικής - Διαβουλευτική παρέμβαση ΕΠΙΤΗΡΩ στη βάση επιστημονικής τεκμηρίωσης και αντικειμενικής ενημέρωσης

Όταν η αλήθεια γίνεται θύμα της πραγματικότητας

Την περίοδο αυτή, σε συνδυασμό με την παρουσία των μεταλλείων Χαλκιδικής στο επίκεντρο των συζητήσεων καΤην περίοδο αυτή, σε συνδυασμό με την παρουσία των μεταλλείων Χαλκιδικής στο επίκεντρο των συζητήσεων και συχνά άστοχων αντιπαραθέσεων, είναι πολλοί αυτοί που επικαλούνται στοιχεία και συμπεράσματα της ΕΠΙΤΗΡΩ (ΕΠΙτροπή για την Τήρηση των περιβαλλοντικών όΡΩν). Το γεγονός αυτό, σε σχέση και με έκθεση που πρόσφατα είδε τα φώτα της δημοσιότητας αποτέλεσαν σημείο αναφοράς για πρώην μέλη της ΕΠΙΤΗΡΩ να προβούν στην παρούσα παρέμβαση. Είναι σε κάθε περίπτωση καλό για αυτούς που ενδιαφέρονται για το θέμα να αναζητήσουν και να διαβάσουν τις εκθέσεις (κυρίως τη 2η) της ΕΠΙΤΗΡΩ για σφαιρικότερη και αντικειμενική ενημέρωση.

Συγκεκριμένα το έργο και τα πορίσματα της ΕΠΙΤΗΡΩ στηρίχτηκαν σε συγκεκριμένους και απόλυτα ελεγχόμενα επιστημονικά δειγματοληπτικούς κανόνες, με στόχο την αντιπροσωπευτική προέλευση των δειγμάτων από το σύνολο των υλικών που συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία, αλλά και των περιβαλλόντων φυσικών αποδεκτών. Υπήρξε δηλαδή στρατηγική και σχέδιο για τις δειγματολογικές δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν. Η αξιολόγηση και ερμηνεία των όποιων εργαστηριακών και αναλυτικών αποτελεσμάτων απαιτεί τον απόλυτο έλεγχο και γνώση όλων των δεδομένων που χαρακτηρίζουν τα δείγματα. 

Από την πλευρά των μελών της ΕΠΙΤΗΡΩ είναι σαφές ότι οι πρόσφατες «δημοσιογραφικές» πληροφορίες, σχετικά με συγκεντρώσεις και υπερβάσεις αρσενικού και καδμίου, είναι απροσδιόριστες και στερούνται δυνατότητας για βάσιμες αναλύσεις και συμπεράσματα. Από τις εκθέσεις τις ΕΠΙΤΗΡΩ, που βρίσκονται σίγουρα στα αρχεία του Υπουργείου και άλλων αρμόδιων υπηρεσιών, στην περίπτωση των φυσικών αποδεκτών (νερά, εδάφη) δεν προκύπτουν περιεκτικότητες των επιπέδων που αναφέρονται στη δημοσίευση. Για παράδειγμα στις υδρευτικές γεωτρήσεις των περιοχών Στρατωνίου, Στρατονίκης και Σταγείρων, μεταξύ των 11 που μελετήθηκαν (στοιχεία 2008) το κάδμιο δεν ξεπερνούσε σε καμμία από αυτές τα επιτρεπτά όρια ενώ το αρσενικό παρουσιάζε ελεγχόμενη οριακή υπέρβαση σε 3 από τις 11 γεωτρήσεις. Το ίδιο συνέβαινε με τα νερά των μεταλλείων μετά την επεξεργασία τους στη μονάδα εξουδετέρωσης, όπου τόσο το κάδμιο όσο και το αρσενικό κνούνται σταθερά πολύ κάτω από τα θεσμοθετημένα όρια.

Ένα άλλο θέμα που χρειάζεται διευκρίνηση είναι το γεγονός της ποιοτικής κατάστασης των φυσικών αποδεκτών σε μεταλλευτικό περιβάλλον ανεξάρτητα της παρουσίας παραγωγικής διαδικασίας. Είναι γεωλογικά δεδομένο ότι τα πετρώματα, τα μεταλλεύματα και τα νερά μοιράζονται, διεκδικούν και συχνά «στριμώχνονται»  στον ίδιο κοινό χώρο του υπεδάφους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η χημική σύσταση των μεταλλευμάτων να επηρεάζει με απόλυτα φυσικό τρόπο αυτές των υπογείων νερών και των υπερκείμενων εδαφών. Προκύπτει λοιπόν τα νερά και τα εδάφη σε μεταλλοφόρες περιοχές να εμπλουτίζονται από τη φύση τους με τα εκάστοτε μέταλλα στο περιβάλλον υπέδαφος.

Συνηθίζεται αυτή την εποχή, αλλά αποτελεί και παλαιότερη τακτική, να «τσουβαλιάζονται» όλα τα μεταλλεύματα από κάθε άποψη, ανεξάρτητα από τον κοιτασματολογικό τύπο που ανήκουν. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργείται η εντύπωση ότι παράγονται με τον ίδιο τρόπο, αναφέρονται στις ίδιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις και έχουν την ίδια οικονομική σημασία. Και βέβαια σε καμμία περίπτωση τα πράγματα δεν είναι έτσι. Στην περίπτωση των μεταλλείων Ολυμπιάδας και Μαντέμ Λάκκου-Μαύρων Πετρών (Στρατώνι/Στρατονίκη) πρόκειται, με μικρές διαφοροποιήσεις, για πολυμεταλλικά κοιτάσματα μολύβδου-ψευδαργύρου-χρυσού-αργύρου, όπου το αρσενικό και το κάδμιο συμμετέχουν σε κυμαινόμενες συγκεντρώσεις (συχνά υψηλές στην περίπτωση του αρσενικού), ενώ στην περίπτωση των Σκουριών πρόκειται για κοίτασμα χαλκού-χρυσού με πλήρη απουσία του καδμίου και αρσενικού, αλλά και τυχόν άλλων βαρέων μετάλλων σε αντιληπτές συγκεντρώσεις. Επίσης διαφορετική είναι και η δυναμική δημιουργίας όξινης απορροής με τις Σκουριές να μην παρουσιάζουν προβλήματα στο θέμα αυτό. Φαίνεται λοιπόν ότι κάποιοι αποφεύγουν ή μάλλον επιδιώκουν, είτε από άγνοια είτε συνειδητά, να κάνουν τον θεμελιώδη αυτόν διαχωρισμό, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση, εικονικές και ψευδείς εντυπώσεις. Και μάλιστα λόγω της δημοσιότητας και της «κατ’όνομα» (δεν νομίζω να είναι πολλοί που γνωρίζουν τη γεωγραφική θέση) αναγνωρισιμότητας τους, αφήνεται να εννοηθεί ότι οι συζητήσεις για το κάδμιο και το αρσενικό γίνονται για τις Σκουριές. Είναι σαφές και επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι διαφορετικά μεταλλεύματα έχουν διαφορετική σχέση με το περιβάλλον και τους αποδέκτες τους.

Επίσης είναι γνωστό ότι η μεταλλευτική δραστηριότητα στη ΒΑ Χαλκιδική είναι ιστορικά διαχρονική, και η όποια περιβαλλοντική υποβάθμιση συνδέεται και οφείλεται, σχεδόν στο σύνολο της, σε προηγούμενες επιπτώσεις. Οι κάτοικοι στα Μαντεμοχώρια της περιοχής ζουν περισσότερο από ένα αιώνα δίπλα και κοντά στο συγκεκριμένο περιβάλλον. Όλα αυτά τα χρονια δεν έχει συμβεί κάτι που να «φορτώνεται»  στη μεταλλευτική δραστηριότητα και που μπορεί να έχει επηρεάσει επικίνδυνα τη καθημερινή τους ζωή και την ατομική τους υγεία. Και δεν είναι μόνοι στη διαπίστωση και το αποτέλεσμα αυτό, αφού σε διεθνή κλίμακα φαίνεται ότι το «δηλητήριο» δεν βρίσκεται τελικά στα μεταλλεία αλλά στον αντιμεταλλευτικό φανατισμό που δυστυχώς καλλιεργείται.

Παρακάτω γίνεται συνοπτική αναφορά και παρατίθενται αποσπάσματα και  από τις 4 Εκθέσεις της ΕΠΙΤΗΡΩ, που δίνουν το στίγμα του έργου που πραγματοποιήθηκε,  αλλά όχι της επιμέρους μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε και εφαρμόσθηκε.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τα μέταλλα βρίσκονται άφθονα στον φλοιό της γης. Αποτελούν περίπου το 85% των υλικών που είναι γνωστά στο σύμπαν. Είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι, τα φυτά και τα ζώα χρειάζονται θρεπτικές ουσίες που περιέχουν μέταλλα (π.χ. χαλκό, ψευδάργυρο, σίδηρο κ.λ.π.). Οι ελλείψεις τους είναι σε θέση να προκαλέσουν  προβλήματα στην φυσιολογίκη τους ανάπτυξη και «κατ’επέκταση στην ανθρώπινη υγεία. Από την άλλη πλευρά η υπερβολική παρουσία τους μπορεί με την σειρά της να δημιουργήσει ανάλογα βλαβερές επιπτώσεις.

Το ερώτημα που καλείται κανείς να απαντήσει σήμερα είναι σε ποιο βαθμό οι επιπτώσεις από την ρύπανση αποτελούν αποδεκτό ή μη αποδεκτό κίνδυνο για το οικοσύστημα,την τροφική αλυσίδα και την ανθρώπινη υγεία. Προκύπτει έτσι η ανάγκη εφαρμογής καινοτόμων τεχνολογιών για τον χαρακτηρισμό της ρύπανσης από την μια και την  αποτελεσματική εξυγείανση/αποκατάσταση από την άλλη. Βασικός στόχος είναι η προστασία του περιβάλλοντος και και του κοινωνικού συνόλου τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο.

Η στρατηγική της βιώσιμης ανάπτυξης αποτελεί ένα χρήσιμο θεσμικό πλαίσιο και εργαλείο που, λαμβάνοντας υπόψη του την κοινωνική,οικονομική και περιβαλλοντική διάσταση και προποπτικές, διασφαλίζει στο ακέραιο τις αναπτυξιακές δυνατότητες των μελλοντικών γενεών. Είναι λοιπόν απαραίτητο να κατανοήσουμε ότι,

«τα μέταλλα έχουν υπάρξει και θα παραμείνουν σημαντικές πρώτες ύλες για την παγκόσμια τεχνολογική προόδο και οικονομική ανάπτυξη. Από την άλλη πλευρά, τα μέταλλα μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα λόγω της τοξικότητας και της συμπεριφοράς τους στο περιβάλλον»

Οι δραστηριότητες κοιτασματολογικής έρευνας, εξόρυξης, εμπλουτισμού και μεταλλουργίας δημιουργούν πλουτοπαραγωγική αξία και συνεισφέρουν στην βιώσιμη ανάπτυξη. Με δεδομένη την οικονομικότητα, όπως στην περίπτωση του μεταλλεύματος των Μαύρων Πετρών, βασικό ζητούμενο και προτεραιότητα παραμένει, παράλληλα με την βιωσιμότητα της μεταλλευτικής δραστηριότητας, η διαχρονική τήρηση συγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων και μέτρων προς όφελος των τοπικών κοινωνιών, της ανθρώπινης υγείας και του οικοσυστήματος.

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με την σύνταξη και υποβολή της 4^ης Τεχνικής Έκθεσης της ΕΠΙΤΗΡΩ (2010) κλείνει η πρώτη περίοδος παρουσίας  ενός νέου, δυναμικού και πρωτοποριακού για την Ελλάδα θεσμού που κλήθηκε να αξιολογήσει, να εποπτεύσει, να ελέγξει και να εκτιμήσει την λειτουργική κατάσταση της μεταλλευτικής παραγωγής στην ευρύτερη περιοχή Στρατωνίου- Στρατονίκης με στόχο την αειφόρα εξέλιξη του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, την αναπτυξιακή βιωσιμότητα των τοπικών κοινωνιών και την διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας. Στην κατεύθυνση αυτή η ΕΠΙΤΗΡΩ κατόρθωσε να αξιοποιήσει και  να εδραιώσει ένα παρεμβατικό και εποικοδομητικό ρόλο δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες και προϋποθέσεις για την διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου πλαισίου ορθολογικών προσεγγίσεων και αποτελεσματικών λύσεων που βασίζονται στην συμμετοχή των πολιτών και επιδιώκουν την κοινωνική συναίνεση.

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΠΑΡΑΔΟΤΕΑ

H ΕΠΙτροπή για την Τήρηση των περιβαλλοντικών όΡΩν (ΕΠΙΤΗΡΩ), που αφορούν στην ασφαλή και ορθολογική παραγωγική λειτουργία των μεταλλείων Μαύρων Πετρών/Στρατονίκης και των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων Στρατωνίου από την εταιρία Ελληνικός Χρυσός Α.Ε., ορίσθηκε στις 20-02-2006 με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας σε εφαρμογή των  ΚΥΑ 45129/99 και 143088/05. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή χορηγήθηκε έγκριση εκμετάλλευσης του κοιτάσματος Μαύρων Πετρών και της λειτουργίας των υφιστάμενων βιομηχανικών υποδομών. διαρκεί μέχρι το τέλος του 2009 οπότε λήγει και η θητεία της ΕΠΙΤΗΡΩ. Στην  πενταμελή  σύνθεση της συμμετείχαν τρία επιστημονικά μέλη, ένας εκπρόσωπο της εταιρίας και ένας της τοπικής αυτοδιοίκησης. Συγκεκριμένα οι Παναγιώτης Στογιώργης, Νικόλαος Αρβανιτίδης και Ιωακείμ Κοσερίδης, και οι Γιώργος Χατζηγιαννέλης  και Γιώργος Λαμπράκης (προς το τέλος αντικαταστάθηκε από τον Ιωάννη Μαρκογιαννάκη), αντίστοιχα. Στους 46 μήνες της θητείας της που κανονικά έληξε στις 31-12-2009, η ΕΠΙΤΗΡΩ έχει με απόλυτη αντικειμενικότητα και πλήρη διαφάνεια δημοσιοποιήσει και παρουσιάσει τα αποτελέσματα του έργου που πραγματοποίησε σε τρεις Τεχνικές Εκθέσεις (παραμένουν στην διάθεση όλων-ειδικών και μη) και δύο Ανοικτές Συζητήσεις με τους κατοίκους της περιοχής, τις οποίες μάλιστα διοργάνωσε ο Δήμος Σταγίρων-Ακάνθου. Οι τρεις Τεχνικές Εκθέσεις προσεγγίζουν το σύνολο των περιβαλλοντικών δεικτών που αναφέρονται στις πηγές ρύπανσης, ερμηνεύουν τις επιπτώσεις στους φυσικούς αποδέκτες και παρέχουν τα απαραίτητα δεδομένα που υποστηρίζουν και συμβάλλουν καθοριστικά στην προώθηση αξιόπιστων προτάσεων και αποτελεσματικών λύσεων. Από την άλλη πλευρά είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι η παρακολούθηση και τήρηση των περιβαλλοντικών όρων, όπως προκύπτει από την τρίτη Τεχνική Έκθεση  είναι αποτέλεσμα μιας δυναμικής διαδικασίας που εξελίσσεται διαχρονικά και παράλληλα με την μεταλλευτική παραγωγή, και περιλαμβάνει αντικειμενικές επιλογές, λειτουργικές προτεραιότητες και στάδια διαφορετικής επιστημονικής και ερευνητικής προσέγγισης στις εκάστοτε θεματικές παρεμβάσεις που δρομολογούνται.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΗΡΩ

   

Στα τρία και παραπάνω χρόνια παρουσίας της η Επιτροπή έμεινε μακριά από κάθε επικοινωνιακή «συναλλαγή» και προσπάθησε να συμβάλλει στην λύση του όποιου προβλήματος και όχι να γίνει μέρος του. Κινήθηκε όπως όφειλε μεταξύ της κεντρικής διοίκησης, της τοπικής κοινωνίας και της επιχειρηματικής δραστηριότητας, με απόλυτα επιστημονικούς και τεχνοκρατικούς  όρους, στοχεύοντας στην αντικειμενική ενημέρωση και στην εφαρμογή αξιόπιστων και βιώσιμων παρεμβάσεων. Για πρώτη φορά υπήρξε, πέραν της εκάστοτε ιδιοκτήτριας εταιρίας, προσέγγιση και εκτίμηση της περιβαλλοντικής κατάστασης της ευρύτερης μεταλλευτικής περιοχής Στρατωνίου – Στρατονίκης στηριζόμενη σε μεγάλο βαθμό σε «ουδέτερες» πηγές πληροφόρησης όπως συμβαίνει στην συγκεκριμένη περίπτωση με την βάση δεδομένων που δημιούργησε και συνεχίζει να επικαιροποιεί η ΕΠΙΤΗΡΩ. Όπως προαναφέρθηκε τα τεκμηριωμένα αποτελέσματα, συμπεράσματα και προτάσεις που προέκυψαν βρέθηκαν στο επίκεντρο ενός δημόσιου εποικοδομητικού διαλόγου ενώ την ίδια στιγμή περιόρισαν και ακύρωσαν τα ακραία επικίνδυνα σενάρια που στο παρελθόν εκμεταλλεύονταν, παραπλανούσανε και εκφόβιζαν την κοινή γνώμη. Την εποχή της μεθοδευμένης και ανεύθυνης γενικολογίας, διαδέχθηκαν ο ορθολογισμός και η υπευθυνότητα. Στο ίδιο διάστημα οι παρεμβάσεις της ΕΠΙΤΗΡΩ οδήγησαν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση συγκεκριμένων πρακτικών θεμάτων. Μετά την παράδοση της 1^ης Εκθεσης τον Ιούνιο του 2006 η ΕΠΙΤΗΡΩ έχοντας, πλέον καλύτερη εικόνα της υφιστάμενης κατάστασης και των βασικών προβλημάτων που επικρατούν στα θέματα και στο αντικείμενο αρμοδιότητας της, ανέλαβε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και δράσεις για την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της προγραμματικής  πρότασης που κατέθεσε. Στον πυρήνα του γενικότερου σχεδιασμού της, κυρίαρχος στόχος υπήρξε η δημιουργία «ανεξάρτητης» βάσης δεδομένων με την πραγματοποίηση παρατηρήσεων και δειγματοληπτικών εργασιών πεδίου από τα μέλη της Επιτροπής, καθώς και την συλλογή σχετικών αναλυτικών στοιχείων από εργαστήρια του εξωτερικού που η ίδια επέλεξε. Τα δείγματα που πάρθηκαν ήταν αντιπροσωπευτικά όλων των «εν δυνάμει» εστιών ρύπανσης και των φυσικών αποδεκτών που χαρακτηρίζουν την περιοχή. Όλες οι αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν επιλέχθηκαν πάντοτε στην βάση της περιβαλλοντικής διάστασης και προσέγγισης. Βασική επιδίωξη ήταν η εκτίμηση του περιβαλλοντικού κινδύνου και οι τυχόν επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Τα πρώτα αποτελέσματα που είχε στην διάθεση της η ΕΠΙΤΗΡΩ παρουσιάσθηκαν και συζητήθηκαν δημόσια σε εκδήλωση που διοργανώθηκε στην Ιερισσό την 1^η Ιουνίου 2007 από τον Δήμο Σταγείρων-Ακάνθου. Στις 19 Μαρτίου 2008 η Επιτροπή συμπλήρωσε και ολοκλήρωσε την προηγούμενη ενημέρωση της με νέα   στοιχεία ενόψει του Δημοτικού Συμβουλίου. Με την σύνταξη και υποβολή της 2^ης Τεχνικής Έκθεσης, τον Μάιο του 2008,  αποτιμήθηκε και συνοψίσθηκε το έργο της Επιτροπής στην δεύτερη περίοδο λειτουργίας της. Στην τελευταία έκδοση περιλαμβάνονται αποτελέσματα αναλυτικών εργασιών  και περιβαλλοντικών δοκιμών σε αρχικά αλλά και επαναληπτικά δείγματα νερών, ιζημάτων, τελμάτων και υλικών λιθογόμωσης. Η αξιολόγηση των στοιχείων και των άλλων δεδομένων που προέκυψαν  έγινε με βάση θεσμοθετημένες περιβαλλοντικές διατάξεις, στο πλαίσιο της ισχύουσας εθνικής και ευρωπαικής νομοθεσίας. Ακόμη χρησιμοποιήθηκαν επιστημονικά εργαλεία και μέθοδοι που προσεγγίζουν την εκτίμηση του περιβαλλοντικού κινδύνου με απόλυτα τεκμηριωμένο και αποτελεσματικό τρόπο. Βέβαια η παραμετρική καταγραφή και αποτίμηση του περιβάλλοντος αποτελεί διαχρονική και εξαιρετικά δυναμική υπόθεση η εξέλιξη της οποίας απαιτεί συστηματική παρακολούθηση και επικαιροποιημένη στοιχειοθέτηση. Γενικά το διαχρονικό λειτουργικό στίγμα της ΕΠΙΤΗΡΩ συνοψίζεται με τον παρακάτω τρόπο:

·       Η πρώτη περίοδος, μέχρι την υποβολή της 1ης Έκθεσης είχε αναγνωριστικό χαρακτήρα, τόσο «ως προς» την αναζήτηση της δημόσιας φυσιογνωμίας της, όσο και στο θέμα του αντικειμενικού ρόλου της. Αυτή η περίοδος μπορεί να χαρακτηρισθεί περισσότερο εποπτική και ελεγκτική.

·       Η δεύτερη περίοδος  το τέλος της οποίας ολοκληρώνεται με την υποβολή της 2ης Έκθεσης, χαρακτηρίζεται από την δημιουργία και εδραίωση συγκεκριμένων επιστημονικών εργαλείων και την πραγματοποίηση αυτοδύναμου έργου. Είναι η περίοδος συστηματικότερης καταγραφής και διάγνωσης των προβλημάτων.

·       Η τρίτη περίοδος ολοκλήρωσε με απόλυτα επιστημονικό και λειτουργικό τρόπο  τη βιώσιμη διαχείριση του περιβαλλοντικού κινδύνου. Στην κατεύθυνση αυτή υπάρχουν ήδη ευρύτερες διεπιστημονικές και ευρωπαϊκές συνεργασίες (πρόσφατα εγκρίθηκε το ανταγωνιστικό έργο ProMine που χρηματοδοτείται από το 7^ου Πρόγραμμα Πλαίσιο με στόχο την «μεταλλευτική» αξιοποίηση της περιοχής με βιώσιμους όρους), στη βάση των οποίων  βρίσκεται πάντοτε το κοινωνικό όφελος. Στο πλαίσιο της περιόδου αυτής συντάχθηκε και παραδόθηκε η 3^η Τεχνική Έκθεση με τίτλο «ΒΑΘΜΟΣ ΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΝΕΩΝ  ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ».

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

1^η Τεχνική Έκθεση

Βασικός στόχος ήταν η ενημέρωση και αξιολόγηση (α) της γενικότερης επιχειρηματικής εξέλιξης στην περιοχή (β) των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε σχέση με την προηγούμενη και σημερινή παραγωγική παρουσία, αλλά και την λειτουργική διαχείριση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων και υποδομών (γ) των στρατηγικών επιχειρησιακών επιλογών και παρεμβάσεων της  επενδύτριας εταιρίας, σε σχέση με τον εκσυγχρονισμό και βελτίωση των μεθόδων εξόρυξης και συνθηκών εργασίας, την ανάπτυξη προγράμματος παρακολούθησης και αποκατάστασης του περιβάλλοντος και την συνεργασία με την τοπική κοινωνία σε θέματα απασχόλησης και οικονομοτεχνικής υποστήριξης  (δ) των απόψεων και των θέσεων των αυτοδιοικητικών και άλλων κοινωνικών εταίρων και ομάδων και (ε) της επικοινωνιακής συμπεριφοράς που χαρακτηρίζει από τη μια συγκεκριμένες ομάδες που αντιδρούν στην μεταλλευτική  δραστηριότητα και από την άλλη τα τοπικά ΜΜΕ.

Το περιεχόμενο επικεντρώνεται στην προκαταρκτική αξιολόγηση και εκτίμηση των περιβαλλοντικών όρων σε σχέση με τις επικρατούσες κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες, τις «εν δυνάμει» ρυπογόνες εστίες και μηχανισμούς, τα υφιστάμενα υπόγεια μεταλλευτικά έργα και τις υπάρχουσες και λειτουργούσες  βιομηχανικές υποδομές. Από την πρώτη στιγμή προέκυψαν ότι (ι) η σημερινή εταιρία διακρίνεται από ειλικρινή στάση απέναντι στα προβλήματα και εμφανίζει θετικές προθέσεις για την αντιμετώπισή τους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την λειτουργία σύγχρονου συστήματος περιβαλλοντικής καταγραφής και παρακολούθησης (ιι) οι αρνητικές θέσεις και αντιδράσεις ομάδων κατοίκων και ορισμένων τοπικών παραγόντων δυσχεραίνουν την καθημερινή λειτουργία της επιχείρησης, που καλείται να τηρεί περιβαλλοντικούς όρους και άλλα χρονοδιαγράμματα, «εν μέσω» αντιφατικών καταγγελιών, δικαστικών προσφυγών επιχειρησιακών εμποδίων (ιιι) ο εγκλωβισμός της διαρθρωτικής και επιχειρησιακής λειτουργίας της εταιρίας σε μια «κατεστημένη» περιβαλλοντική νοοτροπία που σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργεί καθυστερήσεις στην λήψη αποτελεσματικών παρεμβάσεων και λύσεων, και (ιν) η επικοινωνιακή δυσλειτουργία και η έλλειψη συνολικής κοινωνικής αποδοχής για την αξιοπιστία, την υπευθυνότητα και την συνέπεια της εταιρείας κατέστησε αναγκαία την εκτέλεση ανεξάρτητου ερευνητικού έργου από πλευράς ΕΠΙΤΗΡΩ.    

2^η Τεχνική Έκθεση

Η 2^η και περισσότερο αναλυτική Τεχνική Έκθεση της ΕΠΙΤΗΡΩ  έχει εκπονηθεί στην βάση συγκεκριμένης επιστημονικής μεθοδολογίας και δεοντολογίας που περιλαμβάνει συλλογή και επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων, ερμηνεία των δεδομένων που προκύπτουν, καθώς και συμπεράσματα και προτάσεις που αναδεικνύουν, διαμορφώνουν και καθορίζουν τις περαιτέρω ενέργειες. Το τελικό περιεχόμενο αποτελείται από την σύνθεση :

·       των εποπτικών παρεμβάσεων, των δραστηριοτήτων πεδίου και των αναλυτικών εργασιών που πραγματοποιούν τα μέλη της ΕΠΙΤΗΡΩ.

·       των βιβλιογραφικών δεδομένων και σχετικών μελετών από τις εφαρμογές ερευνητικών μεθόδων γεωφυσικής, τεχνικής γεωλογίας και υδρογεωλογίας που υλοποίησαν πρόσφατα ειδικοί επιστήμονες του Ι.Γ.Μ.Ε., και

·       των διαχρονικών λειτουργικών, παραγωγικών, επιχειρησιακών και περιβαλλοντικών στοιχείων που παρέχει ο Ελληνικός Χρυσός.

Συγκεκριμένα η ΕΠΙΤΗΡΩ πραγματοποίησε εκτεταμένες δειγματοληπτικές εργασίες αντιπροσωπευτικές των «εν δυνάμει» εστιών ρύπανσης και των φυσικών αποδεκτών που χαρακτηρίζουν και επικρατούν στην περιοχή έρευνας. Όλα τα δείγματα αναλύθηκαν σε κύρια και ιχνοστοιχεία με ευθύνη Σουηδικών και Νορβηγικών εργαστηρίων. Ένας μεγάλος αριθμός επιλεγμένων δειγμάτων, κύρια μεταλλευτικών αποβλήτων, υποβλήθηκε σε περιβαλλοντικές δοκιμές (ισοζυγίου  βάσεως/οξέος, εκχυλισιμότητας και διαδοχικής εκχύλισης) που έγιναν σε Σουηδικό εργαστήριο. Με το πρωτοποριακό εκτελεστικό έργο της η ΕΠΙΤΗΡΩ κατόρθωσε να δημιουργήσει  την μοναδική «ανεξάρτητη» βάση δεδομένων αλλά και πηγή πληροφόρησης που υπάρχει και είναι διαθέσιμη σήμερα, σχετικά με την περιβαλλοντική κατάσταση της περιοχής. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της πρωτοβουλίας αυτής αποτελεί το γεγονός της αναμφισβήτητης αναλυτικής εγκυρότητας και της θεματικής ευρύτητας  των επιστημονικών εργαλείων που εφαρμόζονται και αξιοποιούνται.

Ο χαρακτηρισμός της περιβαλλοντικής κατάστασης των «εν δυνάμει» εστιών ρύπανσης και των φυσικών αποδεκτών της ευρύτερης περιοχής Στρατωνίου-Στρατονίκης βρέθηκαν στο επίκεντρο των εποπτικών και δειγματοληπτικών παρεμβάσεων της ΕΠΙΤΗΡΩ. Η καθημερινή λειτουργία της εταιρίας σε σχέση με την παραγωγική διαδικασία και την διαχείριση των μεταλλευτικών αποβλήτων αποτέλεσε αντικείμενο συστηματικής παρακολούθησης,ελέγχου και βελτίωσης. Κατεστειμένες νοοτροπίες ξεπεράστηκαν και αντιμετωπίσθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Δειγματοληπτικός σχεδιασμός και στρατηγική

Στις προτάσεις της 1^ης έκθεσης που υποβλήθηκε τον Ιούνιο 2006 περιλαμβλανονταν δειγματοληπτικές και αναλυτικές εργασίες, καθώς και άλλοι προσδιορισμοί που κρίνονται απαραίτητοι στα :

1.     Τέλματα εμπλουτισμού (αδρομερές και λεπτομερές κλάσμα) τόσο στο εργοστάσιο όσο και στις λίμνες

2.     Μπάζα στείρων εξόρυξης και σωροί σιδηροπυρίτη

3.     Υλικά λιθογόμωσης, με έμφαση στην χημική τους σύσταση και τις φυσικoμηχανικές τους ιδιότητες

4.     Νερά μεταλλείων πριν και μετά την επεξεργασία τους στην μονάδα εξουδετέρωσης

5.     Υπόγεια νερά σε πιεζομετρικές γεωτρήσεις, κύρια στο περιβάλλοντων χώρων απόθεσης αποβλήτων καθώς και περιοχών που έχουν αποκατασταθεί

6.     Θαλάσσια νερά και ιζήματα σε επιλεγμένα σημεία του κόλπου Στρατωνίου

Συστηματικοποίηση  εποπτικού μηχανισμού

-Παρεμβάσεις σε θέματα καθημερινής λειτουργίας.

-Διαφοροποιήσεις υφιστάμενων πρακτικών για ασφαλέστερη διαχείριση  των αποβλήτων

-Πραγματοποίηση  έργων για την βελτίωση των σημερινών βιομηχανικών υποδομών.

-Πρότασεις για δράσεις και ενέργειες με στόχο την μείωση και τον έλεγχο του περιβαλλοντικού κινδύνου.

                 

Βασική προτεραιότητα υπήρξε επίσης ο προσδιορισμός μετρήσιμων περιβαλλοντικών παραμέτρων και γεωτεχνικών μεγεθών στα  μέτωπα λιθογόμωσης του μεταλλείου Μαύρων Πετρών,καθώς και η γενικότερη κατάσταση των υπόγειων εξορυκτικών έργων σε σχέση με το επίπεδο εκμετάλλευσης,την χρήση εκρηκτικών και την ενδεχόμενη παρουσία εδαφοτεχνικών ή/και άλλων αστοχιών στο δομημένο περιβάλλον της Στρατονίκης. Όλες οι προαναφερόμενες επιμέρους παρεμβάσεις της Επιτροπής συνθέτουν το ερευνητικό αντικείμενο της τελευταίας εκτελεστικής περίοδου στοιχεία και αποτελέσματα της οποίας περιλαμβάνονται  στην δεύτερη Έκθεση. Η αξιολόγηση αναφέρεται σε διατάξεις της ισχύουσας εθνικής και ευρωπαικής νομοθεσίας γεγονός που διασφαλίζει την αξιοπιστία των συμπερασμάτων, οδηγεί σε ολοκληρωμένες ερμηνευτικές προσεγγίσεις και καταλήγει σε τεκμηριωμένες προτάσεις.  

Εστίες και αποδέκτες περιβαλλοντικής υποβάθμισης

Ενεργές πηγές και μηχανισμοί  ρύπανσης

    -Εργοστάσιο και διαδικασία εμπλουτισμού

    -Μεταλλικό φορτίο αποβλήτων

    -Νερά μεταλλείων

    -Λίμνες τελμάτων

    -Υλικά λιθογόμωσης

    -Ανεξέλεγκτες αποθέσεις μπαζών και σιδηροπυριτικών σωρών.

 Φυσικοί αποδέκτες

    -Επιφανειακά και υπόγεια  νερά

    -Εδάφη και ιζήματα  ρεμάτων

    -Θάλασσα

Γεωτεχνικές συνθήκες υπόγειων και επιφανειακών έργων

Φυσικομηχανική συμπεριφορά υλικών λιθογόμωσης

    -Χρήση εκρηκτικών / Δονησιομετρήσεις

    -Έλεγχος βάθους εκμετάλλευσης

    -Επιφανειακές καθιζήσεις και άλλες αστοχίες / Λειτουργία γεωδαιτικού σταθμού

    -Λειτουργική κατάσταση φραγμάτων

Από την αξιολόγηση των επιμέρους στοιχείων προκύπτει ενδεικτικά ότι,

·       η διάθεση των τελμάτων γίνεται σε χώρους που πληρούν τους προβλεπόμενους τεχνικούς όρους και διασφαλίζουν την περιβαλλοντικά βιώσιμη διαχείριση τους. Οι λίμνες Σεβαλιέ φαίνεται ότι ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις αυτές αφού, όπως δείχνουν τα αποτελέσματα της Επιτροπής, η μέχρι σήμερα λειτουργία τους είναι ελεγχόμενη, δεν έχει παρουσιάσει φαινόμενα διαφυγής/διαρροής  ρύπων και δεν έχει ίδια της αποδεδειγμένα συμβάλλει στην ποιοτική υποβάθμιση των περιβαλλόντων φυσικών αποδεκτών.

·       οι σωροί σιδηροπυρίτη παρουσιάζουν το πιο ισχυρό δυναμικό παραγωγής οξύτητας και θα πρέπει το ταχύτερο δυνατό να βρεθούν σε συνθήκες ελεγχόμενου χώρου απόθεσης. Η σχετική ποιοτική υποβάθμιση των φυσικών αποδεκτών γύρω από το Στρατώνι αυξάνει τον περιβαλλοντικό κίνδυνο και κάνει επιτακτικότερη την απομάκρυνση τους.

·       η περαιτέρω γεωτεχνική διερεύνηση της Στρατονίκης σε θέματα πολιτικού μηχανικού θα προσεγγίσει την σεισμολογική διάσταση και θα μελετήσει με μετρήσιμα μεγέθη τις ενδεχόμενες επιπτώσεις στο δομημένο περιβάλλον συστήνοντας μέτρα για την ασφάλεια των κατασκευών.

3^η Τεχνική Έκθεση

Βασικός στόχος και αντικείμενο της 3^ης Τεχνικής Έκθεσης της ΕΠΙΤΗΡΩ ήταν να αποτιμήσει και να καταγράψει την σταδιακή πρόοδο και τον βαθμό τήρησης των περιβαλλοντικών όρων των ΚΥΑ 45129/14.01.99 και ΚΥΑ 143088/11.04.05, λαμβάνοντας υπόψη την δυναμική εξέλιξη της παραγωγικής διαδικασίας και τις επιλεκτικές διαφοροποιήσεις επιμέρους στρατηγικών διαχείρισης. Για λόγους οργανωτικής προσέγγισης, λειτουργικής αξιολόγησης αλλά και επιστημονικής ερμηνείας η ΕΠΙΤΗΡΩ ταξινόμησε τους περιβαλλοντικούς όρους ανάλογα με την θεματική δραστηριότητα στην οποία αναφέρονται. Συγκεκριμένα από το συνολικό αριθμό των 121, 31 (26%) ανήκουν στην ομάδα του φυσικού περιβάλλοντος, 29 (24%) στην ομάδα διαχείρισης αποβλήτων, 40 (33%), στην ομάδα βιομηχανικών εγκαταστάσεων, 9 (7%) στην ομάδα υπόγειας μεταλλευτικής δραστηριότητας  και 12 (10%) σε αυτή των γεωτεχνικών συνθηκών Στρατονίκης. Είναι φανερό οι περισσότεροι περιβαλλοντικοί όροι αφορούν στις 3 ομάδες που συνδέονται από την μια με τις βασικότερες «εν δυνάμει» λειτουργίες, πηγές, και μηχανισμούς ρύπανσης, και από την άλλη με  τις διαδικασίες παρακολούθησης και ελέγχου των επιπτώσεων που δημιουργούν, γεγονός που επιβεβαιώνει και αποτυπώνει  τον κανονιστικό και διαχειριστικό ρόλο που καλούνται να παίξουν οι δύο ΚΥΑ στα θέματα περιβάλλοντος. Η ΕΠΙΤΗΡΩ παρατήρησε γενικά, ότι από τους 121 περιβαλλοντικούς όρους τηρούνται χωρίς αποκλίσεις οι 99 (82%), 11 (9,1%) τηρούνται μερικώς, με προοπτική για την πλήρη τήρηση τους όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, ενώ 11 (9,1%) δεν τηρούνται καθόλου. Από αυτούς της μερικής τήρησης οι 3 δεν είναι δυνατόν να τηρηθούν ολικά διότι δεν έχει εκδοθεί από τις αρμόδιες αρχές σχετική άδεια και 8 γιατί η Εταιρία, όπως δηλώνει, διερευνά και προσεγγίζει σταδιακά τις δυνατότητες τήρησης τους. Πάντως με βάση την εξέλιξη και την πρόοδο της περιβαλλοντικής διαχείρισης γίνεται σαφές ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της μερικής ή μη τήρησης οφείλεται στους όρους που σχετίζονται με την περιβαλλοντική αποκατάσταση με συγκεκριμένη αναφορά στην λειτουργική κατάσταση των «ενεργών» λιμνών τελμάτων, αλλά στις «εν γένει» ανεξέλεγκτες και διάσπαρτες αποθέσεις από προηγούμενη μεταλλευτική δραστηριότητα. Κατά την διάρκεια των ελέγχων, των αυτοψιών και των δειγματοληπτικών εργασιών της ΕΠΙΤΗΡΩ, έχει διαπιστωθεί ότι ορισμένοι περιβαλλοντικοί όροι δεν έχουν ουσιαστική χρησιμότητα, αντιβαίνουν άλλους περιβαλλοντικούς όρους ή άλλες διατάξεις και σε αρκετές περιπτώσεις κρίνεται τεχνολογικά και λειτουργικά μη εφικτή η εφαρμογή τους. Με την εγκατάσταση των φιλτροπρεσσών καθώς και την γενικότερη τροποποίηση του συστήματος επεξεργασίας – συλλογής και μεταφοράς υγρών αποβλήτων λόγω κατασκευής της νέας μονάδας επεξεργασίας, απαιτείται η τροποποίηση ορισμένων περιβαλλοντικών όρων, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στα νέα δεδομένα και χαρακτηριστικά της μεταλλευτικής δραστηριότητας. Επίσης με βάση σχετικές πρακτικές δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν καθίσταται τεχνικά αδύνατη η εφαρμογή και αξιοποίηση του μηχανικού εξοπλισμού εκσκαφής (του γνωστού «μετροπόντικα») στην υπόγεια εξορυκτική παραγωγή με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον λειτουργικός ο συγκεκριμένος Όρος.

ΒΑΣΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Η ΕΠΙΤΗΡΩ, σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους και  λαμβάνοντας υπόψη παλαιότερες και πρόσφατες μελέτες κατέληξε στην παράδοση ενός σημαντικού επιστημονικού έργου που χαρακτηρίζει, ελέγχει και αξιολογεί με απόλυτα τεκμηριωμένο και αξιόπιστο τρόπο

·       την ποιοτική κατάσταση και τις συνθήκες απόθεσης των «εν δυνάμει» πηγών ρύπανσης (τέλματα, παλαιότερα μεταλλευτικά απόβλητα) και την εκτίμηση του περιβαλλοντικού κινδύνου που καταγράφεται από τις επιπτώσεις στα νερά και τα εδάφη, και

·       την διαχρονική εξέλιξη του τεχνικογεωλογικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής Στρατονίκης-Σταγίρων σε σχέση με την εξορυκτική παραγωγή και άλλα υπόγεια μεταλλευτικά έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη στο μεταλλείο Μαύρων Πετρών.

Από τις Τεχνικές Εκθέσεις της ΕΠΙΤΗΡΩ προκύπτει ότι

·       η απόθεση και διαχείριση των τελμάτων στις υφιστάμενες λίμνες λειτουργούν με ασφάλεια

·       τα υλικά λιθογόμωσης εμφανίζουν αντιφατική γεωχημική συμπεριφορά και απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση

·       η πλειοψηφία των υδρευτικών γεωτρήσεων πληρούν τις προδιαγραφές καταλληλότητας

·       το κυάνιο δεν αποτελεί πηγή περιβαλλοντικού κινδύνου

·       η αποκατάσταση του παράκτιου περιβάλλοντος Στρατωνίου αποτελεί θέμα  άμεσης προτεραιότητας 

·       η γεωτεχνική μελέτη με έμφαση στο δομημένο περιβάλλον της Στρατονίκης πρέπει να ολοκληρωθεί, και

·       η απότομη διακοπή λειτουργίας των μεταλλείων θα επιφέρει ανεξέλεκτες περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην περιοχή 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

·       Η ευρύτερη περιοχή ενδιαφέροντος που ορίζεται κύρια από  την έκταση των Δ.Δ. Στρατωνίου και Στρατονίκης φιλοξενεί ένα σημαντικό αριθμό βιομηχανικών υποδομών που περιλαμβάνουν τις υπόγειες εξορυκτικές δραστηριότητες των μεταλλείων Μαντέμ Λάκκου και Μαύρων Πετρών, τις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού Στρατωνίου, τις μονάδες παραγωγής λιθογόμωσης, τις γνωστές λίμνες,τα διοικητικά κέντρα Στρατωνίου και Μαντέμ Λάκκου, τις ανεξέλεγκτα διάσπαρτες μεταλλευτικές αποθέσεις και το εσωτερικό οδικό δίκτυο.

·       Στην περιοχή λειτουργούν συγκεκριμένες εστίες δυναμικές ρύπανσης οι οποίες σε συνδυασμό με την διαχρονική μεταλλογενή επιβάρυνση τους, δημιουργούν ένα σύνθετο  αποτέλεσμα περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Οι φυσικοί αποδέκτες παρουσιάζουν αυξημένες μέχρι υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων οι οποίες παρακολουθούνται και ελέγχονται  συστηματικά. Μέχρι σήμερα η διασπορά τους  δεν έχει επηρεάσει επικύνδινα τελικούς αποδέκτες ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο όπως είναι το πόσιμο νερό και η θάλασσα.

·       Λαμβάνοντας υπόψη την δεδομένη καταστάση ολες οι παρεμβάσεις και δράσεις στην περιοχή, πέρα από το διοικητικό μέρος τήρησης των περιβαλλοντικών όρων, οφείλουν να επικεντρώνονται στον ελεγχο των ρυπογόνων διεργασιών, την μείωση των επιπτώσεων και την διαχείριση του κινδύνου σε   σχέση με το φυσικό περιβάλλον και τον άνθρωπο. Το γεγονός ότι πρόκειται για μια περιοχή με ενεργό παραγωγική λειτουργία θεωρείται θετικό και συμβάλλει στην ρεαλιστικώτερη προσέγγιση βιώσιμων  στρατηγικών ανάπτυξης. Ένα ιδαίτερα σημαντικό θέμα που χρήζει πρόσθετης διερεύνησης και παραπέρα συστηματικής παρακολούθησης και διαχείρισης είναι το γεγονός της μεταβαλλόμενης, και μάλλον σταθεροποιητικής στη συνέχεια, εκχυλισιμότητας του αρσενικού από τα μέτωπα λιθογόμωσης, κύρια αυτών στα οποία το αδρομερές τέλμα επίπλευσης μεταλλεύματος Μαύρων Πετρών αποτελεί βασικό συστατικό του σκυροδέματος.