Επιτροπές παρακολούθησης και ελέγχου τήρησης περιβαλλοντικών όρων μεταλλευτικών έργων (2)

Στην συνέχεια της προηγούμενης παρέμβασης παρουσιάζεται στο δεύτερο ο τρόπος λειτουργίας των Επιτροπών, τύπου ΕΠΙΤΗΡΩ.

Ποια μπορεί να είναι η ατζέντα των συναντήσεων?

Όπως προαναφέρθηκε βασικό αντικείμενο των Επιτροπών, τύπου ΕΠΙΤΗΡΩ, είναι η αξιολόγηση των θεμάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης και προστασίας που αφορούν και συνδέονται με λειτουργική παρουσία και εξέλιξη ενός μεταλλευτικού έργου. Σύμφωνα με την διεθνή πρακτική, στις εκάστοτε συναντήσεις των Επιτροπών ο μεταλλειοκτήτης και παραγωγός εταιρία καλείται να παρουσιάσει τα αποτελέσματα παρακολούθησης των βασικών περιβαλλοντικών παραμέτρων (θόρυβος, σκόνη, επιπτώσεις εκρήξεων / ανατινάξεων, ποιότητα επιφανειακών και υπογείων νερών, πρόοδος εργασιών αποκατάστασης και άλλα θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης που ενδεχόμενα περιλαμβάνονται και αναφέρονται στην ΜΠΕ. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται και παρέχονται ελέγχονται και αντιπαραβάλλονται τόσο επιστημονικά όσο και σε σχέση με την τήρηση των θεσμοθετημένων και νομοθετημένων ορίων που ισχύουν αλλά και των περιβαλλοντικών όρων που προβλέπονται από κάποια ΚΥΑ ή άλλη μορφή επίσημης απόφασης. Τα μέλη των Επιτροπών, και κυρίως ο εκπρόσωπος της τοπικής κοινωνίας, υποβάλλουν ερωτήσεις, ζητούν διευκρινήσεις και απαιτούν την λήψη άμεσων μέτρων όπου χρειάζεται. Είναι σημαντικό τα αποτελέσματα αλλά και τα πρακτικά των συναντήσεων να συντάσσονται και να παρουσιάζονται με όσο το δυνατόν εκλαϊκευμένο και ευρύτερα κατανοητό τρόπο, να είναι εύκολα και γρήγορα προσβάσιμα, και να διατίθενται σε δημόσια διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους και τους άλλους εμπλεκόμενους. Πρέπει να λαμβάνει κανείς υπόψη του το γεγονός ότι, για παράδειγμα οι δημοτικοί εκπρόσωποι και οι περισσότεροι απλοί πολίτες δεν έχουν το επιστημονικό και τεχνικό υπόβαθρο για να αντιληφθούν και να αξιολογήσουν εξειδικευμένα δεδομένα, ερμηνείες και πορίσματα. Είναι λοιπόν απαραίτητο οι Επιτροπές αλλά και η επενδύτρια εταιρία, από το αρχικό στάδιο παρουσίας και λειτουργίας τους να αναζητήσουν πρακτικούς τρόπους και κώδικες επικοινωνίας με το κοινωνικό σύνολο αλλά μεταξύ τους. Ορισμένα βασικά σημεία αναφοράς και απλές προσεγγίσεις μπορεί να είναι,
- η σαφής περιγραφή της μεθοδολογίας και του τρόπου που προκύπτουν τα αποτελέσματα
- η παρουσίαση με χάρτες των σημείων / σταθμών που παίρνονται και είναι εγκατεστημένα τα όργανα μετρήσεων σε συνδυασμό με παραδείγματα και επιδείξεις του πραγματικού τρόπου λειτουργίας κάποιων συσκευών ώστε να γίνει κατανοητή η χρησιμότητα τους στην πράξη από τους κατοίκους της περιοχής αλλά και τα μη επιστημονικά μέλη των Επιτροπών
- η σύγκριση και αντιπαράθεση των πραγματικών μετρήσεων με τα θεσμοθετημένα ορίων που ισχύουν με απλούς πίνακες και γραφικές παραστάσεις
- η πρωτοβουλία και η σαφής απαίτηση και ανάγκη για περαιτέρω τεκμηριωμένες εξηγήσεις, πειστικές απαντήσεις και εμπεριστατωμένες αναλύσεις στις περιπτώσεις που καταγράφονται περιβαλλοντικοί παράμετροι που υπερβαίνουν τα όρια
- η διασφάλιση ότι τόσο η τοπική κοινωνία ευρύτερα όσο και οι εκπρόσωποι τους μέλη των Επιτροπών αντιλαμβάνονται τη σημασία, το μέγεθος και τα διάφορα επίπεδα των ορίων και πως γίνονται οι σχετικές μετρήσεις. Για παράδειγμα, πως εκτιμάται ποσοτικά και ποιοτικά η παρουσία 15 μικρογραμμαρίων αρσενικού στο υπόγειο νερό. Ίσως μέσα από συγκρίσεις με επίπεδα αντίστοιχων συγκεντρώσεων σε κανονικές συνθήκες να ενισχύσει τον βαθμό αντίληψης από την πλευρά των απλών πολιτών
- η ιστορική αναφορά στην μεταλλευτική δραστηριότητα της «εν λόγω» περιοχής είναι ενδεικτική του διαχρονικού οικονομικού ενδιαφέροντος και αναπτυξιακού της ρόλου, και παράλληλα δημιουργεί συνθήκες ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής για την παρουσία πιο αξιόπιστων περιβαλλοντικών εργαλείων σήμερα, σε σχέση με το παρελθόν.
- η εύκολη και ελεύθερη πρόσβαση όλων σε όλα τα αποτελέσματα, και η διάθεση τους και σε έντυπη μορφή, χωρίς δυσκολονόητες έννοιες, χρήσεις συμβόλων και άγνωστων συντομογραφιών ή ξενόγλωσσης ορολογίας
- η μόνιμα θετική διάθεση για συμμετοχή σε διάλογο με πρακτικά όλες τις εκφάνσεις κοινωνικής δράσης και στην αντιμετώπιση τυχόν αντιδράσεων και παρεξηγήσεων ή παρερμηνειών με πειστικό και τεκμηριωμένο τρόπο
- η κοινή επίσκεψη (πέρα από τον καθιερωμένο και τακτικό εποπτικό έλεγχο και παρακολούθηση σύσσωμα από όλα τα μέλη των Επιτροπών) στους χώρους της μεταλλευτικής δραστηριότητας των εκάστοτε Επιτροπών τύπου ΕΠΙΤΗΡΩ, ή/και άλλων με παρόμοια ή ανάλογα χαρακτηριστικά, μαζί με άλλες θεσμικές (π.χ. δημοτικό συμβούλιο, περιφερειακό συμβούλιο) ή μη θεσμικές (π.χ. ΜΚΟ, ομάδες πολιτών) οντότητες, καθώς και συναρμόδιοι φορείς της περιφερειακής και κεντρικής διοίκησης (π.χ. επιθεωρήσεις περιβάλλοντος και μεταλλείων), σε συστηματική βάση
- η συμμετοχή όλων των άμεσα εμπλεκόμενων, όπως αναφέρονται στο αμέσως προηγούμενο σημείο, σε συγκεκριμένες χρονικά επιλεγμένες συναντήσεις των Επιτροπών, παρουσία και των αρμόδιων τμημάτων ή άλλων εσωτερικών οργάνων του μεταλλειοκτήτη.

Πόσο συχνά γίνονται οι συναντήσεις των Επιτροπών?

Κάθε Επιτροπή διαμορφώνει το χρονοδιάγραμμα και το πρόγραμμα των συναντήσεων της ανάλογα με τις απαιτήσεις και ανάγκες που προκύπτουν από την ροή και τις εξελίξεις του μεταλλευτικού έργου, αλλά κυρίως από την λειτουργική παρουσία και πορεία των περιβαλλοντικών όρων, την τήρηση των οποίων καλείται να παρακολουθήσει και να ελέγξει. Πολλές Επιτροπές επιλέγουν να έχουν κεντρικές συναντήσεις κάθε τρίμηνο με ευρύτερη συμμετοχή όλων των άμεσα εμπλεκόμενων και ενδιαφερόμενων θεσμικών και κοινωνικών εταίρων, αν και συχνά οι συνθήκες του έργου μπορεί να συντομεύσουν τον χρόνο διεξαγωγής και των συναντήσεων αυτών. Βασική προϋπόθεση της χρονικής καταλληλότητας και τόπου επιλογής μιας συνάντησης είναι η δυνατότητα συμμετοχής όλων των μελών, ειδικότερα δε των εκπροσώπων της τοπικής κοινωνίας. Οι συναντήσεις θα πρέπει να ορίζονται έγκαιρα, στην βάση χρονικών περιθωρίων τριμήνου, ώστε να διασφαλίζεται η ύπαρξη σωστού προγραμματισμού και απαρτίας όλων των μελών.

Ποιοι συμμετέχουν στις Επιτροπές?

Κάθε Επιτροπή μπορεί να έχει διαφορετική σύνθεση, αν και συχνά στον πυρήνα των μελών της βρίσκονται,
- ένα ή περισσότερα στελέχη αρμόδιων δημόσιων φορέων ή/και υπηρεσιών της κεντρικής ή περιφερειακής διοίκησης
- εκπρόσωπο ή εκπροσώπους της μεταλλευτικής Εταιρίας συμπεριλαμβανομένου του υπεύθυνου περιβάλλοντος
- εκπρόσωποι κοινωνικών εταίρων στην βάση του τοπικού Δήμου (2-3)
- εκπρόσωπο ή εκπροσώπους τοπικού (προφανώς δημοτικού) συμβουλίου ή άλλης θεσμοθετημένης αρχής
Άλλα, πιθανά υποψήφια, μέλη, στην κανονική ή διευρυμένη μορφή των Επιτροπών, μπορούν επιλεκτικά να προέρχονται από,
- υπηρεσία περιβάλλοντος π.χ. επιθεώρηση περιβάλλοντος, γενική γραμματεία ή διεύθυνση περιβάλλοντος, περιφερειακή διεύθυνση περιβάλλοντος
- υπηρεσία χωροταξίας με αναφορά στον ορθολογικό σχεδιασμό χρήσεων γης
- ινστιτούτο βιώσιμης ανάπτυξης και περιβάλλοντος (αν υπάρχει)
- ινστιτούτο γεωλογικών ερευνών
- τοπική ή περιφερειακή υπηρεσία υδάτων
- αγροτικούς συνεταιρισμούς
- τοπικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές ομάδες ή σύνολα
- ΜΚΟ
Βασική αρχή, και στρατηγική επιδίωξη και επιλογή οφείλει και μπορεί να είναι η εμπλοκή και ενεργός συμμετοχή και άλλων σχετικών κυβερνητικών φορέων και οργανισμών, αλλά και ενδιαφερόμενων ομάδων ώστε να διασφαλίζεται η ευρύτερη δυνατή σύνθεση απόψεων και προτάσεων, κύρια σε ότι αφορά στην διαμόρφωση και υλοποίηση συγκεκριμένων παρεμβάσεων αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (στην βάση των όρων που ισχύουν), αλλά και εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος. Όπως προαναφέρθηκε, ανάλογα με το περιεχόμενο και την διάσταση των θεμάτων ορισμένοι από τους φορείς, υπηρεσίες ή ομάδες μπορεί να καλούνται σε κοινές συναντήσεις με τις Επιτροπές.

Πως επιλέγονται οι εκπρόσωποι των κοινωνικών εταίρων?

Η διασφάλιση διαφανούς διαδικασίας επιλογής απαιτεί την παρουσία και ουδετερότητα ενός κοινά αποδεκτού διοικητικού μηχανισμού όπως είναι το τοπικό δημοτικό συμβούλιο. Τα κριτήρια επιλογής οφείλουν να είναι αδιάτρητα και δημόσια ανακοινώσιμα, και να λαμβάνουν υπόψη τους την δημογραφική διάσταση, και την ανάγκη να εκπροσωπούνται και να αντιπροσωπεύονται τα ενδιαφέροντα όλων των εμπλεκόμενων εταίρων. Μία δημόσια και ανοικτή προκήρυξη/πρόσκληση για την εκδήλωση ενδιαφέροντος, σχετικά με την συγκέντρωση υποψηφιοτήτων για τις θέσεις των εκπροσώπων, θα μπορούσε να γνωστοποιηθεί με,
- δημοσίευση στο τοπικό τύπο, εφημερίδα του Δήμου ή της ευρύτερης περιοχής ή την κάποια σχετική ιστοσελίδα
- ανακοίνωση σε γνωστά και συχνά επισκέψιμα σημεία/περίπτερα πληροφόρησης π.χ. δημοτικά καταστήματα, ταχυδρομείο, δημοτικές βιβλιοθήκες ή πολιτιστικά κέντρα
- ταχυδρομικές επιστολές
Ανάλογα με τον αριθμό των υποψηφίων, το μέγεθος και την φυσιογνωμία του Δήμου, οι εκπρόσωποι μπορούν επίσης να επιλέγονται εσωτερικά μέσα από μια δημόσια συζήτηση και διαβούλευση ή ακόμη και μέσω συνέντευξης από σχετική επιτροπή αξιολόγησης.
Ποια πρέπει να είναι τα προσόντα των εκπροσώπων κοινωνικών εταίρων?
Οι εκπρόσωποι που θα επιλεγούν δεν χρειάζεται να διαθέτουν κάποιο ιδιαίτερο επιστημονικό και τεχνικό υπόβαθρο, αλλά πρέπει να έχουν στενούς και μόνιμους δεσμούς με τον τοπικό Δήμο τον οποίο αντιπροσωπεύουν. Στα προσόντα τους πρέπει να περιλαμβάνονται,
- έντονο ενδιαφέρον για το «υπό τήρηση» μεταλλευτικό έργο
- διάθεση να εποικοδομητικό διάλογο και θετική παρουσία στις συναντήσεις
- ικανότητα και θέληση να εκπροσωπεί και να υπερασπίζεται τα συμφέροντα και ενδιαφέροντα του Δήμου, και να είναι σε θέση να μεταφέρει τις θέσεις, ενέργειες, πρωτοβουλίες και προτάσεις της εκάστοτε Επιτροπής στα μέλη του δημοτικού συμβουλίου
- διακριτικότητα και δυνατότητα να ξεπερνάει και να ακυρώνει τα τυχόν δικά του προσωπικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα
- διάθεση και θέληση να εργασθεί με ομαδικό πνεύμα για την πραγματοποίηση του κοινού στόχου.
Η ιδανική περίπτωση είναι οι εκπρόσωποι που επιλέγονται να ζουν δίπλα ή να προέρχονται από τις περιοχές όπου δραστηριοποιείται ή δέχονται το μεγαλύτερο βάρος της μεταλλευτικής παραγωγής. Βέβαια, όταν πρόκειται για περισσότερους από ένα εκπρόσωπο, τότε η ομάδα εκπροσώπησης που θα δημιουργηθεί πρέπει να λάβει υπόψη της την αντιπροσωπευτικότερη γεωγραφική κάλυψη, και όχι να αποτελείται μόνο από μέλη του ίδιου δημοτικού διαμερίσματος.

Πως ενημερώνονται οι άλλοι δημότες για τους εκπροσώπους τους?

Ο εκπρόσωπος ή οι εκπρόσωποι που επιλέγονται ενημερώνονται με επιστολές για το ορισμό τους, αλλά και για την διάρκεια της θητείας τους στην Επιτροπή. Το όνομα ή τα ονόματα τους θα δημοσιευθούν με ευθύνη του Δήμου στο τοπικό τύπο. Η μέσος χρόνος παρουσίας τους με την ιδιότητα του μέλους είναι 36 μήνες, αν και αυτό μπορεί σε να διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση.

Επιτρέπεται η παρουσία απλών πολιτών στις συναντήσεις των Επιτροπών?

Οι συναντήσεις των Επιτροπών τύπου ΕΠΙΤΗΡΩ μπορεί να είναι ανοικτές και επιτρέπουν την συμμετοχή απλών πολιτών ή παρατηρητών, ή να περιορίζονται μόνο στην παρουσία των διορισμένων εκπροσώπων, κάτι που αποφασίζεται στην πρώτη συνεδρίαση της εκάστου νέας Επιτροπής. Στην περίπτωση που αποφασίζεται η παρουσία παρατηρητών τότε αυτοί τοποθετούνται ξεχωριστές θέσεις, χωρίς να επιτρέπεται να διακόπτουν τις διεργασίες, κάτι το οποίο ανήκει στην αρμοδιότητα του προέδρου.

Πως επιλέγεται ο πρόεδρος?

Ο ρόλος του προέδρου είναι σημαντικός και κρίσιμος για την ομαλή και πετυχημένη διεξαγωγή των συναντήσεων των Επιτροπών. Ο πρόεδρος πρέπει να είναι δίκαιος, έμπιστος και αξιόπιστος. Οφείλει να έχει τον έλεγχο των συζητήσεων και να κρατάει την ατζέντα μέσα στο προγραμματισμένο χρόνο και θεματικό πλαίσιο. Ένας ανεξάρτητος πρόεδρος προστατεύει την διαφάνεια και την δημόσια εικόνα των συναντήσεων. Συχνά επιλέγονται για τον ρόλο του πρόεδρου ο εκπρόσωπος ή ένας εκ των εκπροσώπων του δημοτικού συμβουλίου. Στις περιπτώσεις που υπάρχει αδυναμία εσωτερικής επιλογής τότε ορίζεται στον ρόλο του πρόεδρου στέλεχος αρμόδιας υπηρεσίας/φορέα του δημοσίου.